7-Мавзу: шахснинг билиш жараёнлари: сезги, диқҚАТ, идрок, хотира, тафаккур, нутқ, хаёл

 
 
Мисол учун барча металлар электр токини ўтказади. Темир металдир. 
Демак, темир ҳам электр токини ўтказади.
Аналогик усулда чиқарилган хулоса чин, тахминий ҳамда ѐлғон
бўлиши мумкин. Фикр юритишнинг бундай шакли кўпинча ѐш болаларга хос 
 
Хулоса чиқариш шундай тафаккур шаклидирки, бу шакл 
воситаси билан биз икки ѐки ундан ортиқ ҳукмлардан янги ҳукм 
ҳосил қиламиз.  
 
 
 
 
 
Индуктив хулоса чиқариш – бу хулоса чиқаришнинг шундай 
мантиқий усулидирки, бунда бир неча якка ва айрим ҳукмлардан 
умумий ҳукмга ўтилади, ѐки айрим факт ва ҳодисаларни ўрганиш 
асосида умумий қонун ва қоидалар яратилади. 
 
 
 
 
Дедуктив хулоса чиқаришда умумий ва якка ҳукмлардан якка 
ѐки жузъий ҳукм келтириб чиқарилади.
 
 
 
 
 
Аналогия хулоса чиқаришнинг шундай шаклидирки, бунда биз 
икки предметнинг баъзи бир белгилари ўхшашлигига қараб, бу 
предметларнинг бошқа белгиларини ўхшашлиги тўғрисида хулоса 
чиқарамиз. Аналогия деб нарса ва ҳодисаларнинг бир-бирига ўхшаш 
бўлган баъзи белгиларига қарабгина ҳукм юритишдан иборат хулоса 
чиқариш шаклига айтилади. 
 
 
 

---

48 
хусусиятдир. Демак, жузъий икки якка ҳукмларга асосланиб, жузъий ѐки 
якка ҳукм келтириб чиқарамиз. Масалан, боғча ѐшидаги бола мана бундай 
мулоҳаза юритади; дадамлар дарвозадан исмимни айтиб чақириб келдилар. 
Улар совға олиб келган бўлсалар керак. Бу боланинг мулоҳазасини таҳлил 
қилиб кўрсак, унинг фикр юритиши мана бундай тарзда тараққий 
этганлигининг шохиди бўламиз. Ўтган галда дадам исмимни айтиб чақириб 
келган эдилар, яна чақираѐтирлар. Албатта, дадам менга совға олиб 
келганлар, деб хулоса чиқаради.
Шундай қилиб, аналогик йўл билан хулоса чиқарганда мураккаб 
қонуниятлар тўғрисидаги билимлар ўзлаштирилмаса-да, лекин турмушнинг 
турли жабҳаларида ундан фойдаланиб турилади. 
Америка психологларининг таъкидлашларича, одамларнинг онгли 
равишда хулоса чиқарадиган вақтида хулоса миянинг ҳаракатланиш учун 
тайѐргарлик кўриш вақтидан кейинроқ содир бўлади, яъни мия хулоса 
чиқариш вақтидан олдин унга тайѐрланар экан. Баъзи тадқиқотчилар 
одамнинг хулоса чиқариш жараѐнининг спектицизмга (ҳар нарсага шубҳа 
билан қарашга) ѐйишади. Кўпинча қарор қабул қилиш босқичма-босқич 
амалга ошади, деган фикр илгари сурилади. Хулоса чиқаришнинг яна бир 
фараз функцияси онгнинг кейин содир бўладиган иш –ҳаракатга айни бир 
вазият пайдо бўлганда ишга тушиши ҳақида фикрлар берилган
4
.