N. B. Dilmurodov

 
 
 
Hiqildoq tog‘aylari 
A-it, Б-cho‘chqa, В-qoramol, Г-ot hiqildog‘i, Д-hiqildoqning ayrim tog‘aylari

---

1-hiqildoq usti tog‘ayi 1
1
-ponasimon tog‘ay 2-qalqonsimon tog‘ay 3-shoxsimon 
tog‘ay 4-halqasimon tog‘ay elastinkasi 5-halqasimon tog‘ayning shoxi 5
1
-
qalqonsimon kesik 6-qalqonsimon tog‘ay tanasi 7-qalqonsimon tog‘ayning keying 
shoxi 8-muskul tarog‘i 9-cho‘michsimon tog‘ayning bo‘g‘im yuzasi 10-
qalqonsimon tog‘ayning bo‘yin yuzasi 11-xalqasimon tog‘ay yoyi 12-kekirdak 
tog‘ayi 13-tovush o‘simtasi 13
1
-tovush payi 14-til osti suyagi A-pay. 
NAZORAT UCHUN TOPSHIRIQ VA SAVOLLAR 
- nafas olish organlarini preparatlar yordamida o‘rganib, turli xil qishloq 
xo‘jalik hayvonlaridagi tafovutlarni aniqlang. 
- burun bo‘shlig‘i qanday tuzilishga ega?. 
- burun chig‘anoqlari va havo yo‘llarining topografiyasini ayting. 
- hiqildoq qaysi tog‘aylardan tashkil topgan?. 
- hiqildoq bo‘shlig‘i va muskullarini ayting. 
 
Kekirdak va o‘pkaning tuzilishi 
Darsning maqsadi: 
kekirdak, uning halqalari, o‘pkaning anatomik tuzilishi 
va topografiyasi, hayvonlardagi farq qiluvchi jihatlarini o‘rganish.
Ko‘rgazmali materiallar: 
rasm, mo‘lyajlar, ho‘l preparatlar rangli tasvirlar. 
Kekirdak – trachea
tog‘ayli halqalardan tashkil topgan nay shaklidagi 
organ bo‘lib, mazkur tog‘aylar kekirdakni doimo ochiq turish imkonini beradi. 
Qoramolda bu tog‘ayning soni 48 – 50 ta, qo‘yda esa 53 – 55 tagacha bo‘ladi. 
Kekirdak hiqildoqning halqasimon tog‘ayidan boshlanib, hamma bo‘yin 
umurtqalarining old tomoni bo‘ylab o‘tadi va dastlabki qovurg‘a sohasida ko‘krak 
qafasiga kiradi. U bo‘yin umurtqalari va qizilo‘ngach osti yoki u bilan yonma-yon 
yotadi. Kekirdak pastki tomondan to‘sh-qalqonsimon, to‘sh-til osti va to‘sh-bosh 
muskullari bilan qoplangan. 4-5-nchi qovurg‘alararo bo‘shliq to‘g‘risida kekirdak 
ikkiga bo‘linadi, ya’ni kekirdak bifurkatsiyasi – 
bifurcatio tracheae
ni hosil qiladi. 
U bifurkatsiya qilmasdan oldin o‘ng o‘pkaning uchiga kekirdak bronxi – 
bronchus 
tracheae
ni beradi. Kekirdak tog‘aylarining yuqorigi uchi ingichkalashgan bo‘lib, 
ular kekirdakning yuqorigi chetida taroq hosil qiladi. Ko‘ndalang muskul 
halqalarning ichki yuzasiga birlashgan bo‘ladi. Halqalarning oxirgi qismlari 
ko‘ndalang fibroz membrana – 
membrane transversa
orqali birikkan. 
Kekirdakning birinchi tog‘ayli halqasi hiqildoqning halqasimon tog‘ayi bilan 
halqasimon kekirdak nayi – 
lig.cricotracheae
orqali, qolgan barcha halqalari bir-
biri bilan halqasimon pay – 
lig.anularia
orqali birlashadi. Kekirdakning shilliq 
pardasi tebranuvchi epiteliy bilan qoplangan bo‘lib, unda kekirdak bezlari mavjud. 
Hayvonlardagi farq qiluvchi xususiyatlari. 
Otda – kekirdak 48 – 60 ta 
tog‘ayli halqalardan tashkil topgan bo‘lib, uzunligi 1 metrgacha etadi; kesib 

---

ko‘rilganda, ko‘ndalang – uzunchoq shaklda, pastki tomoni qavariq, yuqorigi 
tomoni esa botiq; kekirdak bifurkatsiyasi 5-6-nchi qovurg‘alararo bo‘shliq 
ro‘parasida bo‘ladi. 
Cho‘chqada – kekirdak silindrsimon bo‘lib, tog‘ayli halqalari 32 – 36 ta. 
Itda – tog‘ayli halqalari 42 – 46 ta, silindr shaklida, halqalarning oxirgi 
uchlari bevosita bir-biriga tegib turmaydi.