Jismoniy tarbiya va sport nazariyasi va metodologiyasi

3.Nazariy bilim, amaliy harakat ko'nikma va malakalarini rivojlantirish hamda 
takomillashtirish.
Jismoniy tarbiyaning bilim berish vazifalaridan biri belgilangan harakat malakalari tizimini 
yaratishdir. Natijada bir vaqtning o’zida yoki birin-ketin harakat malakalari shakllanib, bir-biriga 
ta’sir ko’rsatishi mumkin. Malakalarning o’zaro ta’siri bir necha xil bo’ladi: 
1.
Malakaning ijobiy ko’chishi. Ijobiy ko’chish malakalarning o’zaro shunday munosabatiki, 
unda oldin hosil bo’lgan malaka keyingi, yangisini shakllantirishga yordam beradi. Masalan, tennis 
to’pini uloqtirish malakasi granata uloqtirish malakasini o’zlashtirishni osonlashtiradi. Yangi hosil 
bo’layotgan malakalar hayotiy tajriba va o’rgatish natijasida asoslanib, avval shakllanganlariga 
tayanadi. Bunda oldin shakllangan malakalarning tuzilish jihatidan o’xshash elementlari yangisini 
shakllantiradi. 
2.
Malakaning salbiy ko’chishi.
 
Oldin shakllangan malaka yangisini shakllantirish jarayonida 
qiyinchiliklarni yuzaga keltiradi. Bu ta’lim jarayonining cho’zilishiga sabab bo’ladi, jismoniy 
sifatlarning rivojlanishini orqaga suradi. Masalan, suvga sakrovchidan, gimnastikachidan sprinter 
tayyorlash yoki kurashchidan tennischi tayyorlashdek og’ir jarayonni aytib o’tish mumkin. 
Ijobiy ko’chishning foydali tomonidan iloji boricha samarali foydalanish va salbiy ko’chish
elementlaridan ogoh bo’lish malakaning shakllanish jarayonini osonlashtiradi. 
4.O'sish darajalarini monitoringini yuritish haqida ma'lumotlarga ega qilish.
 
ifokor 
nazorati. 
O’rgatish jarayonining umumiy yo’nalishi mashq texnikasi negizini va uning variantlarini 
(mashq negizi puxta egallangandan keyin) mustahkam o’zlashtirishdan iboratdir. O’rgatish jismoniy 
sifatlarning, avvalo, chaqqonlikning rivojlanib borishi bilan bir vaqtda davom etadi. 
Harakatli mashqlarga o’rgatishning uzoq davom etishi va qiyinligi ko’p jihatdan mashq 
tuzilishining qay darajada murakkabligiga bog’liqdir. Mashq tuzilishining murakkabligi, o’z 
navbatida, uni tashkil etuvchi harakatlarning miqdoriga, ularning masofa hamda vaqt jihatidan aniq 
bajarilishiga, mushaklarning zo’r berib aniq harakat qilishiga, shuningdek, ularning o’zaro aloqada 
bo’lishiga va harakat aktining umumiy ritmiga ham bog’liq bo’ladi.
O’rgatish vaqtida murakkab harakat aktlari – tayyorgarlik, asosiy va yakunlovchi fazalar 
o’rtasidagi o’zaro aloqalarning xususiyatlari ham hisobga olinadi. Bo’lib yuborish uslubidan 
foydalanish harakatni o’rganishning izchilligini belgilash uchun, shuningdek, tayyorgarlik 

---

61 
mashqlarini tanlash uchun muhimdir. O’rganishni ba’zi hollarda, asosiy fazadan – harakat 
faoliyatining asosiy mexanizmidan boshlash mumkin (masalan, granata uloqtirishdan, yugurib 
kelib sakrashdan va b.). Boshqa hollarda, asosiy fazani bajarish tayyorgarlik fazasiga, ayniqsa, 
kuchli bog’liq bo’lganda, birinchi navbatda, tayyorgarlik fazasini o’zlashtirish maqsadga 
muvofiqdir (masalan, qo’shpoyada siltanib orqaga ko’tarilishdan avval gavdani qo’l barmoqlari 
tomon siltab tortish); ba’zida shikastlanishning oldini olish maqsadida avval yakunlovchi fazani 
o’rganish ma’quldir (masalan, sakrashda to’g’ri tushish). 
Ayrim harakat faoliyatiga o’rgatish jarayoni quyidagi bosqichlardan iboratdir: