N iz o m IV n o m id a g I t o s h k e n t d a V l a t pe d a g o g ik a universiteti umumiy psixologiya

ta’sirlanuvchanlik 
deb ataladi. Oddiy ta ’sirlanuvchanlik barcha o'sim liklarga xos. 
Evolyusiya jarayonida organizm lar tashqi muhit bilaii munosabatlarining umumiy 
turini o'zgarishi natijasida ta ’snianuvchanlikning sifat jihatidan yangi bosqichga 
o'tishi sezuvchanlikni yuzaga kelishiga sabab b o ia d i. A.N.Leontevning faraziga 
asosan sezuvchanlik «genetik 
shunday ta'sirlanuvchanlik-ki tashqi muhit ta 'sin g a
organizmni yo'naltiradi va buning natijasida organizm tashqi muhitida signal 
vazifasim bajaradi.
Demak, sezuvchanlik shunday ta ’sirlanuvchanlik-ki, uning natijasida hayot uchun 
zarur ta'sirlar signallashadi Sezuvchanlikning namoyon bo'lishi, psixikaning paydo 
bo lishiga ob ektiv biologik belgi sifatida xizmat qiladi Psixik ta ’sirlanuvchanlikning
15

---

o 'zig a xos yuqori sifat o'zganshi -sezuvchanlik-psixik aks ettirishnmg oddiy turi 
yuzaga kelgamda boshlanadi. H ayvonlar evolyusiyasi jarayom dagi psixikaning sifat 
o'zgarishlarini A N Leontev o 'zi lfodalagan psixik rivojlanish bosqichlariga asos qilib 
oldi.
1 Elem ental (sodda) sensor psixika bosqichi - A N .Leontev ta rific h a, tashqi muhit 
o b ’ektning u yoki bu sifatiga qarab javob beraveradi Bu oddiy sezish bosqichidir. 
K.E.Fabri fikricha, 
oddiy sensor psixikaning lkki-past va yuqori 
darajasiga 
ajratiiadi. K o'pgina bir hujayralilar 
ham da ayrim ko'p hujayralilarda psixik 
rivojlanishning past darajasi kuzatiladi. Bunda psixik faollikning oddiy turlan 
namoyon bo'ladi. Elem entar 
psixikaning yuqori bosqichida ko'p hujayrali 
um urtqasizlarda namoyon bo'ladi. Bu hayvonot evolyusiyasining zarur davridir. Nerv 
tizimi 
diffuz, 
to'rsim on ganghoz yoki zanjirsim on bo'lib, 
ular alohida 
predm etlam ing sifatlarinigina aks eta oladilar. Hayvonlar uchun ushbu bosqichda 
predmet olann mavjud bo'lm aydi, ular o b ’ektni idrok eta olmaydilar. Ular psixik aks 
ettirishi oddiv sezgi tarzida bo'ladi.
2.Perseptiv bosqich bo'lib, u tashqi, ob ektiv voqehkni yaxlit aks etishi bilan 
xarakterlanib, alohida oddiy sezish tun emas. K .E.Fabnning fikricha, 
perseptiv 
psixikani ham ikki darajasi mavjud. Past darajaga yuqori darajali 
umurtqasizlar 
kiradi. Perseptiv psixikaning quyi bosqichida mavjud bo'lgan hayvonlar uchun ijobiy 
ta 'sir etuvchilam i faol lzlash xususiyati xosdir
Predmetni idrok etish-perseptiv psixikaning yuqori darajasidir. Ushbu daraja 
rivojlangan nerv tizimiga ega um urtqalilarga xosdir.
3.Intellektual bosqich - yuksak darajada rivojlangan nerv tizim iga ega bo'lganlar, 
y a ’ni odatnsimoti m aym unlarga xosdir