N iz o m IV n o m id a g I t o s h k e n t d a V l a t pe d a g o g ik a universiteti umumiy psixologiya

5. Boshqaruv psixologiyasi -
bu psixologiya fanining shunday sohasiki, unda 
inson tomonidan - boshqanshning psixologik tomonlarini o'rganadi.
6. 
M arketing psixologiyasi -
yangi mahsulotlarni ishlab chiqarishda ishlab 
chiqansh korxonalari va firm alam i boshqarishni va ular faoliyatini tashkil etishning 
psixologik m uam m olanni tadqiq qiladi.
Hozirgi zam on psixologiyasining ilmiy tadqiqot metodlari
Har bir fan taraqqiyotining asosiy sharoitlaridan bin uning malum darajada 
mumkin qadar obektiv, aniq ishonchli uslublarga ega ekanhgidir
Metod 
- uslub - manosi biror narsaga borish y o 'li demakdir. Umuman 
psixologiyada inson psixikasim tadqiq qilishda m etodlam ing turli tasmfi mavjuddir. 
Tadqiqot metodlarini ilmiy jihatdan tahlil qilgan rus psixologi В G Ananev mazkur 
metodlarni xususiyatlanga qarab klassifikatsiya qilgan. Unga ko'ra:
/. 
Tashkiliy guruh metodlari: qiyoslash, komlleks, longtyud.
2. Etnpirik guruh metodlari: asosiy va yordam ch i guruh m etodlari kiradi. Bu
xususida keyingi о ‘rinlarda batafsil to lxtalib o'tamiz.
3. N atijalarni qayta ishlash guruhi metodlari.
4. Sharhlash guruhi metodlari: genetik va donalash m etodlari kiradi
/Trnpirik metodlar guruhi o 'z navbatida ikkiga, y a ’ni asosiy va yordamchi 
m etodlarga bo'linadi. Asosiy metodlarga kuzatish va eksperiment metodlari kirsa, 
yordamchi m etodlarga suhbat, so'rovnom a, test, sotsiom etriya va faoliyat natijalarini 
tahlil qilish kabi metodlarni kintish mumkin.
Asosiy m etodlar
Kuzatish m etodi -
ikki xil bo'lib, ob ektiv (tashqi) va sub'ektiv (ichki) kuzatish 
turlari mavjud. Inson psixikasidagi o'zg an sh lam i kuzatish uchun quvidagilar am alga 
oshiriladi:
a) kuzatishning maqsad, vazifasi belgilanadi;
12

---

b) kuzatilavotgan o b 'ek t tanlanadi;
v) tadqiqot o'tkazish vaqti rejalashtiriladi,
g) kuzatish qancha davom etishi q at’iylashtiriladi;
d) kuzatish insonnm g qaysi faoliyatida (o q ish , o'yin, mehnat, sport) am alga 
oshinlishi aniqlanadi;
ye) kuzatishning shakli (yakka, guruh, jam oa) tanlanadi;
vo) kuzatilganlami qayd qilib borish vositalari (kundalik suhbat daftari, kuzatish 
varaqasi, m agmtafon, videom agnitafon) tayyorlab qo ‘yiladi. Kuzatish orqali turli 
yoshdagi odam lam ing diqqati, his-tuyg'ulari, asab tizim ining tashqi ifodalari, imo- 
ishoralari, sezgirligi, xulq-atvori, nutq faoliyati kabilar o ‘rganiladi. Ammo o ‘ta 
murakkab ichki kechinmalar, yuksak hissiyotlar, tafakkur, mantiqiy xotira va aql 
zakovatni tadqiq etishga bu metodnm g imkoni yetmaydi.
M asalan, o 'sp in n yoshlam ing sport faoliyatini kuzatish orqali ulam ing irodasi, 
ishchanligi, his-tuyg‘usining o'zgarish xususiyatlari, talabga intilish, o ‘z harakatini 
ldora qila olish yuzasidan materiallam i yig'ish mumkin
Tashqi kuzatishda ba'zan tafakkur b o ‘yicha ham m a'lum otlar olish mumkin. Ish 
ustidagi kayfiyatni, 
chehradagi tashvish va iztirobni, sinchkovlik kabi 
ruhiy 
holatlarni kuzatib, tafakkurdagi o ‘zgarishni aniqlash mumkin. Bundan tashkari 
qo'lning titrashi, asabiylashish, nutqning buzilishi ham insonning ruhiyatidagi 
o'zgarishlar b o 'yicha m a'lum otlar beradi. Psixologiyada o ‘z-o'zini kuzatish, y a ’ni 
interospeksiya metodidan ham foydalaniladi, lekin 
bu 
psixologiyaning 
ilmiy 
bo'lm agan metodi hisoblanadi.