O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti maktabgacha va boshlang’ich ta’lim fakulteti

16-MA’RUZA 
YORDAMCHI SO‘ZLAR 
16.1. Ko‘makchilar 
Ot, 
olmosh, 
harakatnomivasifatdoshdankeyinkelib, 
ularniboshqaso‘zga 
(ko‘pinchafe’lga) 
grammatikjihatdantobelanishinita’minlay-diganso‘zlarko‘makchideyiladi. 
Ko‘makchilargapdao‘zidanoldingimustaqilso‘zlarbilanbirikibulargavosita, maqsad, sabab, payt, 
makonkabima’nolarniqo‘shadivashuso‘zlarbilanbirgabittagapbo‘lagivazifasinibajaradi.
Ko‘makchilar kelib chiqishiga ko‘ra: sof ko‘makchilar va vazifadosh ko‘makchilardan iborat 
bo‘ladi:
1)
sof ko‘makchilar
lug‘aviy ma’nosini batamom yo‘qotgan: 
bilan, uchun, kabi, singari, uzra, 
sayin, qadar
singari so‘zlarni o‘z ichiga oladi;
2) 
ko‘makchi vazifasida qo‘llanadigan so‘zlargatomon, boshqa, sababli, orqali, tufayli, 
qarab, qaramay, so‘ng, tashqari, beri, ko‘ra, chog‘li, uzra 
singari so‘zlar kiradi.
Ko‘makchi vazifasida qo‘llanadigan so‘zlar guruhi tarkiban qo‘yi-dagi mustaqil so‘zlarning 
nutqda ko‘makchi vazifasida ishlatilishi, ya’ni grammatikalizatsiyalashuvi natijasida yuzaga keladi: 
a)ot ko‘makchi-lar 
nutqda ham mustaqil ma’noda, ham ko‘makchi vazifasida ishlatila-digan ot, 
sifat yoki ravish turkumiga mansub bo‘lgan quyidagi so‘zlar-dan tashkil topadi: 
tomon, tashqari, 
bo‘yi, chamasi, holda, yo‘sinda
kabi otlardan; 
sababli, tufayli, orqali, qarshi, chog‘li, doir, muvofiq, 
o‘zga, boshqa
kabi sifatlardan; 
burun, ilgari, keyin,beri, buyon,asosan, binoan, so‘ng
singari 
ravishdan iborat bo‘ladi; 
b)fe’l ko‘makchilar
sifatdosh yoki ravishdosh shakllaridagi fe’llardan 
birining nutqda ko‘makchi vazifasida ishlatilishi natijasida yuzaga keladi. Ular: 
ko‘ra, yarasha
, 
qarab, qaramasdan, qaramay, boshlab, tartib,qaraganda,qarata, degan, osha, deydigan
kabi 
so‘zlardan iborat. 
Ko‘makchilar o‘zgarmaydi, ya’ni turlanmaydi yoki boshqa turkumlardan yasalmaydi. 
Ayrim kelishikdagi so‘zlarni boshqaradi. Shunga ko‘ra, ko‘makchilar quyidagi guruhlarni 
tashkil qiladi: