Масъул муҳаррир

10
CHET TILINI O‘QITISHDA O‘QIB TUSHUNISH QOBILYATINI SHAKLLANTIRISH
Boyto‘rayeva Dildora Sayidmurodovna
Sirdaryo viloyati Guliston shahar 
15-umumiy o‘rta ta’lim maktabi Ingliz tili fan o‘qituvchisi
[phone]
Annotatsiya: Ushbu maqolada chet tilini o‘qitish jarayonida o‘qib tushunish ko‘nikmasini 
shakllantirish va rivojlantirish muammolarining yechimi xususida fikrlar berilgan. Bu maqola 
chet tili fan o‘qituvchilari uchun samarali darsni tashkillashtirishda yordam beradi.
Kalit so‘zlar: O‘qib tushunish usullari, skimming, scanning, bashorat qilish( guessing), 
intensiv o‘qish
Sinf xonalarida va tashqarisida ko‘p o‘qish o‘quvchilarning o‘qib tushunish ko‘nikmalarini 
yaxshilashga yordam beradi. Dars rejasini tuzayotgan o‘qituvchilar o‘quvchilar turli yoshdagi va 
qobiliyat darajalarida har xil ko‘nikmalarni xohlaydi deb o‘ylashlari kerak. O‘qituvchilar iloji 
boricha o‘quvchilarga tegishli matnlardan foydalanishlari kerak, chunki bu o‘quvchilarni o‘qishga 
undaydi. Ba’zi hollarda o‘quvchilaringiz o‘qish zerikarli ekanligi haqida shikoyat qilishadi va ular 
siz bergan matnlarni o‘qishni xohlamaydilar. Nima qilish kerak? O‘quvchilar sinfdan tashqarida 
o‘qishni yoqtiradigan, o‘qish jarayonidagi va o‘qishdan oldingi vazifalarni rag‘batlantiradigan 
matnlarni bir xil turlarini tanlang. Shundagina ular o‘qish topshirig‘ini bajarishdan zavq olishlari 
mumkin, chunki ular allaqachon tanishishgan. Zerikishdan xalos bo‘lganingizdan so‘ng, siz 
akademik o‘qish, she’r yoki nasrni tushuntirishingiz mumkin.
Asosan o‘qish ikki xil bo‘lishi mumkin: keng va jadal va har ikkalasi uchun zarur bo‘lgan 
ba’zi ko‘nikmalarni berish. O‘qib tushunish ko‘nikmalarini doimiy strategiyalar bilan o‘rgatish 
oson bo‘lishi mumkin. To‘g‘ri strategiya berilmasa, o‘qib tushunish qobiliyatlari ko‘pchilik 
uchun zerikarli bo‘lib qoladi. Sinf tuzilishida o‘quvchilar turli maqsadlarda o‘qish uchun 
foydalanadilar; ro‘yxatlar, darslik, bloglar, veb-saytlar, gazeta va jurnallar qilish ko‘rsatmalar 
bo‘lishi mumkin. Bu yerda savol yuqoridagi tuzilmada o‘qish qobiliyatini qanday rivojlantirish 
kerak? O‘quvchilarga turli kontekstlarda o‘qib tushunish qobiliyatini oshirish bo‘yicha beshta 
strategiya mavjud. Quyida keltirilgan besh usul samarali o‘qish uchun zarur bo‘lgan bosqichma-
bosqich protseduralardan iborat.
Bashorat qilish
Bashorat - bu matnni o‘qishdan oldin uning janrini taxmin qilish orqali tayyorgarlik vazifasi. 
Matn nimani anglatishini bilish uchun sarlavhalar, subtitrlar va rasmlardan foydalaning (avvalgi 
bilim va tajribadan foydalangan holda). O‘qituvchi dars mashg‘ulotlari yoki ular bilan ishlash 
uchun tanishish uchun umumiy savollarni qo‘yib, tayyorgarlik vazifalarini belgilashi mumkin.
Skimming
Skimming - bu matn haqida umumiy ma’lumotni olish uchun tez o‘qish jarayoni. O‘qish 
paytida o‘quvchilaringizdan umumiy g‘oya va tushunchalarni aniqlashni osonlashtirish uchun 
otlar, boshlang‘ich va o‘zaro bog‘liqliklarni belgilab qo‘yishni so‘rang.
Scanning: 
Skanerlash matnning aniq ma’lumotlarini olish uchun amalga oshiriladi. Bu yerda talabalarga 
sana, yillar, ismlar, muhim lug‘at va hokazolarni tanlash uchun matnning ostiga aniq ma’lumot 
to‘plashning usullarini o‘rgatish kerak. Siz javoblaringizni qidirish uchun matndagi ta’kidlangan 
fikrlarni o‘qidingiz. Masalan, sizning o‘quvchilaringiz kirish bahosi qancha ekanligini bilish uchun 
muzey veb-saytini o‘qiyotganda, ular ushbu skanerlash strategiyasidan foydalanishlari mumkin.
Lug‘at ma’nosini taxmin qilish
Maqolani o‘qib chiqib, sizning o‘rta darajadagi o‘quvchilaringiz tushunmaydigan ba’zi so‘zlarni 
topdilar. Bunday vaziyatda o‘quvchilarga har bir so‘zning lug‘aviy tarkibi haqida o‘ylashni so‘rang. 
Ulardan yangi so‘zlarning ma’nosi haqida tushuncha olish uchun matndan oldin va keyin so‘zlarni 
yoki so‘z birikmalaridan foydalanishni so‘rang.
Intensiv o‘qish
Mualliflarning perspektivligini bilish, mavhum tushunchalarni qidirish, yashirin javoblarni 
topish va butun matnni sintez qilish uchun siz matnni diqqat bilan o‘qishga vaqt ajratasiz. Ushbu 
o‘qish yuqorida keltirilgan barcha strategiyalarni doimiy ravishda amalda qo‘llashdan so‘ng 

---

115
10
osonlashadi.
Xulosa o‘rnida ayta olamizki, chet tilini o‘rgatish va o‘rganish qattiq mehnat va matonat 
talab qiluvchi mashg‘ulotdir. Biroq pedagog o‘quvchilar uchun bu ishni yengillashtiruvchi usul 
va metodlardan foydalangan holda, mashg‘ulotni qiziqarli o‘yinlarga va turli tuman topshiriq 
shakllariga boy tarzda tashkil etsa har ikki tomon uchun ham o‘qituvchi va o‘quvchi uchun ham 
maqsadga yetish samaraliroq va osonroq bo‘ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Building academic reading skills. Dorothy Zemach
2. Teaching essential reading skills. Jeanne Chall, Florence Roswell, Mary Beth Fletcher, and 
Deborah Richmond
3. Developing reading skills. Linda Markstein

---

116