85
10
BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARINI MATEMATIKA KURSINI
O‘RGANISHGA TAYYORLASH
Axmedova Mehribon Erkinboyevna
Xorazm viloyati Yangibozor tumanidagi
7-son maktabning boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Telefon: +998943143181
Annotatsiya: Maqolada boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini matematika kursini o‘rganishga qay
tartibda tayyorlanishi, bunda nimalarga e’tibor qaratish lozimligi haqida so‘z yuritiladi.
Kalit so‘zlar: matematika o‘qitish metodikasi, pedagogik yo‘l, boshlang‘ich ta’lim, matematik
o‘yin.
Boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilarning aqliy qobiliyatlarini rivojlanishiga asos solinishi sababli
boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi uchun o‘quvchilarning aqliy faoliyati darajasi va imkoniyatini bilish
hamda hisobga olish, muhimdir. Kelgusidagi amaliy faoliyat uchun xususiy, amaliy, o‘quvchilar
mustaqil ish natijasida, xususan, seminar, amaliy va laboratoriya ishlarida matematika o‘qitish
metodikasida bajariladigan ishlar orqali egallanadi.
I-IV sinflarda matematika o‘qitishning asosiy vazifasi bo‘lgan talim - tarbiyaviy vazifalarni hal
qilishda ulardagi matematika kursini qanday darajada tayyorgarligi borligiga, maktabgacha ta’lim
muassasalarining tayyorlov guruhlari dasturi orqali hamda uylarda matematik tushunchalarni
o‘rganib qanday bilimlarga egaligiga bog‘liq. Shuning uchun 1-sinfga kelganlarning bilimlarini
aniqlash, sinf o‘quvchilarining bilimlarini tenglashtirish, ya’ni past bilimga ega bo‘lgan
o‘quvchilarning bilimlarini yaxshi biladigan o‘quvchilarga yetkazib olish vazifasi turadi.
O‘qituvchi quyidagi sistema bilan o‘quvchilar bilimini maxsus daftarga hisobga olib boradi:
Nechagacha sanashni biladi?
Nechagacha sonlarni qo‘shishni biladi?
Nechagacha sonlarni ayirishni biladi?
>, <, = belgilarini ishlata oladimi?
Noma’lumlar bilan berilgan qo‘shish va ayirishda bu noma’lumlarni topa oladimi?
Qaysi figuralarning nomlarini biladi va chiza oladi?
Nechagacha sonlarni yoza oladi?
O‘ng, chap, kam, ko‘p, og‘ir, yengil, teng kabilarni farqlay oladimi?
Pul, narx, soat, minut, uzunlik, massa o‘lchov birliklari bilan muomala qila oladimi?
Bolalarni tayyorlashda asosiy ish metodi tahlil, sintez, taqqoslash, umumlashtirish, tabaqalash
kabi aqliy operasiyalarni bajarish malakalarini shakllantirishga qaratilgan bo‘lishi kerak. Bunday
ishlar o‘quvchilarnig og‘zaki va yozma nutqlarini rivojlantirishga katta yordam beradi, matematik
bilimlarni o‘zlashtirishga qiziqishi kuchaya boradi.
O‘quvchilarni 6—7 yoshdan o‘qitishda o‘ziga xos muammolar yuzaga keladi. Sanoqni
o‘rganish, qo‘shish va ko‘paytirishni birinchi bosqichda o‘rgatish (yigirma ichida), boshlang‘ich
ta’limning asosiy vazifasi bo‘lib kelgan. Biroq bu vazifa yagona bo‘lmasdan, balki o‘quvchilarni
matematikani o‘rganishga yanada kengroq va har tomonlama tayyorlash ishining tarkibiy qismi
bo‘ladi. Ushbu ikki asosiy yo‘l bilan belgilanadi: pedagogik yo‘l, ya’ni o‘quvchilar fikrlashini
qo‘llaniladigan matematik mulohazalarga tayyorlash va matematika yo‘li, ya’ni o‘quvchilarni eng
muhim
matematik tushunchalarni, eng avvalo, natural son va geometrik shakl tushunchalarini
o‘rganishga tayyorlash.
Hozirgi zamon matematikasi natural son tushunchasini asoslashda to‘plamlar
nazariyasiga
tayanadi. Boshlang‘ich sinf uchun mo‘ljallangan hozirgi zamon matematika darsligining
birinchi sahifalarida o‘quvchilar uchun berilgan topshiriqlarga duch kelamiz: “Rasmda nechta
yuk mashinasi bo‘lsa, bir qatorda shuncha katakni bo‘ya, rasmda nechta avtobus bo‘lsa,
2-qatorda shuncha katakni bo‘ya”. Bunday topshiriqlarni bajarish bolalarni ko‘rsatilgan
to‘plamlar elementlari orasida o‘zaro bir qiymatli moslik o‘rnatishga undaydi,
bu esa natural
son tushunchasini shakllantirishda muhim ahamiyatga ega.
Boshlang‘ich matematika kursi, bir tomondan, o‘quvchilarning bilimlaridan
turli sohalarda
foydalanishga yordam beradi. Shu bilan boshlang‘ich bilimlar yagona majmuyini yaratadi,
ikkinchi tomondan zaruriy metodologik tasavvurlar va fikrlashning mantiqiy tuzilishlarini
86
10
shakllantirishga yo‘naltirilgan. O‘quvchilarning 6—10 yoshli
davri eng muhim fikrlash
tuzilmalarining shakllanishida mas’ulyatli palla ekanligini psixologlar isbot qilishgan. Mana shu
paytda shakllantirilmagan qobiliyatini keyinchalik tiklash juda qiyin.
Matematikadan boshlang‘ich ta’lim-tarbiyaviy vazifalar nazariy bilimlar tizimi asosidagina hal
etilishi mumkin. Bu ilmiy dunyoqarash, psixologiya, didaktika, matematika va matematika faning
xususiyatlarini o‘z ichiga oluvchi metodologik o‘qitish nazariyasi (matematika didaktikasi) dan
iborat. Biroq birgina nazariy bilimlarning o‘zi, har qanday boshqa tayyorlanish kabi yetarli emas.
O‘qitishning ma’lum mazmuni va o‘qituvchilarning aqliy faoliyati saviyasi bilan ta’sirlanadigan
eng oqilona usullarini tiklash va qo‘llanishini bilish, darsga tayyorlanishda yoki darsning o‘zida
yuzaga keladigan aniq uslubiy vazifalarni hal etishda zarurdir.
O‘quvchilarni matematikani o‘rganishga tayyorlashda ishni nimadan boshlash yangicha yechim
topishni taqozo etadi. Matematikani “jiddiy” o‘rganish uchun o‘quvchilarni partaga o‘tqazishdan
oldin, balki ular bilan “matematik o‘yin” o‘tkazish lozimdir. Maktab tayyorgarligida didaktik
o‘yinlardan foydalaniladi, biroq bu o‘yinlar, birinchidan mantiqiy va matematik mazmun bilan
boyitilgan bo‘lmog‘i, ikkinchidan ular mashg‘ulotning o‘zida emas, balki undan oldin yoki keyin
o‘tkaziladi.
Ta’limning maqsadi jamiyat ehtiyojiga mos ravishda shakllanadi. Shunday ekan, ta’lim –
tarbiya maqsadi mos va munosib bo‘lishi kerak. Bunda maktabga kelgan o‘quvchilarni nafaqat
matematika, balki boshqa barcha fanlardan yuksak darajada bilim berib, ularni yurtimizga kerakli
komil inson qilib ta’lim berishimiz tarbiya qilishimiz zarurdir.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1. N.U.Begboyeva, R.I.Sidelnikova , G.A.Adambekova “Boshlang‘ich sinflarda matematika
o‘qitish metodikasi” T. “O‘qituvchi” 1996
2. M.E.Jumayev, Z.G‘.Tadjiyeva “Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish metodikasi” T.
“Fan va texnologiya”.
