Масъул муҳаррир

10
 ЮҚОРИ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИНИ НЕМИС ТИЛИДА ГАПИРИШГА ЎРГАТИШ. 
Мусаева Ойтожи Хошимовна
Андижон вилояти Марҳамат тумани 
ХТБга қарашли 24- умумтаълим мактаби немис тили ўқитувчиси 
[e-mail]
Аннотация: Ушбу мақолада юқори синф ўқувчиларини немис тилида гапиришга 
ўргатиш босқичлари ва бунга бир қанча мисоллар келтирилган.
Калит сўзлар:таълим жараёни,жумла,ифодалаш кўникмаси,гаплашиш нутқи
Юқори синф ўқувчилари ўзлари ҳақида, ўзларини қизиқтирган машғулотлардан тортиб 
то ўқиган китоблари, кўрган фильмлари, атроф-муҳит ва воқелик ҳақида, ўз она юртлари 
ва тили ўрганилаётган мамлакатнинг тарихи, географияси, халқлари, тили, урф-одатлари, 
адабиёти, санъати, атоқли кишилари ва бошқалар ҳақида сўзлаб бера оладиган бўлишлари 
керак. Бундай натижага эришиш учун таълим жараёнида бир неча босқични босиб ўтиш 
лозим. Бундай босқичларни шартли равишда учга бўлиш мумкин. [1] Биринчи босқичда 
берилган мавзу юзасидан фикрни ифодалаш кўникмасини шакллантирилади.
Бу босқичда гап бўлаклари устида ҳам иш олиб борилади. Фикр кўлами бир содда гап-
дан ошмаслиги керак. Ҳар қандай жумла, агар у мавзуга боғлиқ ва қурилиш жиҳатидан 
ушбу тил талабига жавоб берадиган бўлса, тўғри ҳисобланади. Иккинчи босқич ай-
тилган жумлаларнинг мантиқий боғланиши билан боғлиқ нутқ ҳаракатларини ўз ичига 
олади, Жумлалар сони аста-секин орттириб борилади. Жумлалар мантиқ жиҳатдан бир-
бирини тўлдириши, аниқлаши ва изоҳлаши талаб этилади. Айтилаётган жумлалар моде-
ли ҳам бир-биридан фарқ қилиши лозим. Учинчи босқич янги мантиқий вазифалар ва 
мулоҳазалар ҳажмини ошириб бориши билан белгиланади. Бу босқичда ўқувчилар бирор 
далилнинг тўғрилигини исботлаши, мустақил мулоҳаза юритиши керак. Ўқувчилар маъ-
лум муомала шартини бажара оладиган бўлишлари керак. Масалан, янги ў қ у в ч и н и 
гуруҳингиз билан таништиринг. Дўстингизнинг фикри тўғри эканлигини исботланг. Ушбу 
фикрга қўшиласизми ёки қўшилмайсизми? Нима учун? Ўқувчига бериладиган муомала 
топшириғи аста-секин мураккаблаштириб борилади. Тили ўрганилаёлган мамлакатнинг 
шаҳарларидан бири ҳақидаги матнни ўқиб, ўз шаҳрингиз билан қиёсланг. Бундай машқлар 
ёрдамида биз ўқувчиларнинг маълум мавзу асосида мустақил фикр юритишига ва ўз фи-
крини баён қила олишга ўргатишимиз лозим. Гапиришга ўргатишнинг пировард мақсади 
шундан иборат бўлиши керак. Энди гаплашиш нутқи ҳақида сўз юритамиз: Гаплашиш 
нутқи суҳбатдошдан гапириш ва тинглаб тушуниш малакаларини талаб қилади.[4] Шу-
нинг учун ҳам гаплашиш нутқига ўргатиш гапириш ва тинглаб тушуниш малакаларини 
ўстиришни тақозо қилади. Кўпгина методик адабиётларда савол - жавоб машқларини ба-
жариш гаплашиш нутқига ўргатишнинг ягона бўлмаса ҳам, асосий йўли деб қараш ку-
затилади. Бу фикр бир томонламадир. Чунки муомала жараёнидан фикр алмашиш фақат 
савол — жавобдангина иборат бўлмай, балки мураккаб ва хилма-хилдир. Масалан:
1. Салом-алик:- Guten Tag ! 
- Guten Tag !
2. Илтимос: - Herbert, gib mir bitte dein Buch.
- Bitte.
3. Таклиф: - Bitte, nehmen Sie Platz.
- Danke schön.
4. Ташаккур: - Danke, ich bin sehr froh.
- Nicht zu danken.
5. Маълумот: - Ich war gestern in der Stadt
- Ach, so.
6. Кўрсатма:- Das sind Bücher und Hefte – sind sie für uns?
7. Савол: - Ist dieses Buch interessant? 
- Ja, interessant.
8. Маъқуллаш:- Ist Peter der beste Schüler? 
- Ja, Peter ist der beste Schüler in unserer Klasse.

---

738