701
Samatov R.G. (TDTrU, TITM kaf.dotsent)
Jo‘rayev Ya.R. (TDTrU, TITM kaf. assistent)
AUTSORSING LOGISTIK XIZMATLARI
JAHON BIZNES AMALIYOTIDA
Hozirgi vaqtda logistika xizmatlarini autsorsing biznes yuritish-
ning asosiy tushunchasi hisoblanadi. Logistika autsorsing bozorlarining
qiymati Yevropada ham, Amerikada ham yildan-yilga ortib bormoqda.
Turli manbalardan olingan statistik mа’lumotlar buni aniq tasdiqlaydi.
Turli xil alternativalar mavjudligiga qaramay, logistika funktsiyasini
tashkil etish muammosiga duch kelgan kompaniyalar soni ortib
bormoqda, logistika xizmatlarini autsorsingni tanlashadi. Autsorsing
firmaga moliyaviy va boshqaruv resurslarini b
o‘
shatish va ularni
kompaniyaning asosiy funktsiyalariga y
o‘
naltirish imkonini beradi, bu
esa unga asosiy raqobatdosh ustunliklarni beradi va uning doimiy
o‘
sishi va farovonligining kalitidir. Shubhasiz, autsorsing oqilona va
strategik jihatdan foydali tushunchadir, garchi aniq afzalliklari bilan
uning kamchiliklari ham y
o‘
q emas.
Autsorsing tashqi manbalardan foydalanish deb tarjima qilinadi.
Agar siz "ishlab chiqarish yoki sotib olish" tanloviga duch kelsangiz va
"sotib olish" foydasiga qaror qilsangiz, siz autsorsing
qilayotganingizni
ham aytishingiz mumkin. Va o‘zingizni ishlab chiqarish o‘rniga, sizni
mahsulot bilan tа’minlaydigan yoki siz uchun ishni yuqori darajada va
kamroq pul evaziga bajaradigan to‘g‘ri yetkazib beruvchi yoki
subpudratchini topasiz. O‘zini autsorsing qilish g‘oyasi o‘zi ham dunyo
kabi qadimgi. Hatto Adam Smit ham kapitalizm tizimi uchun muhim va
asosiy bo‘lgan, xalqning iqtisodiy farovonligining o‘sishi mehnatning
ixtisoslashuvi va taqsimotiga bog‘liq, degan fikrni bildirgan. Ovchi ov
qilsin, baliqchi baliq tutsin. Birinchisi juda ko‘p o‘yin otadi va baliqchi
juda ko‘p baliq ovlaydi. Shunda ular shunchaki o‘z
mahsulotlarini
almashtiradilar va ikkalasi ham xursand bo‘lishadi. Biroq, agar ovchi
ham, baliqchi ham ov va baliq ovlash bilan shug‘ullansa, o‘zlarini baliq
va o‘lja bilan tа’minlashga harakat qilsalar, ikkalasi ham azoblanadi.
Ovchi muvaffaqiyatsiz baliq ovlaydi, o‘zini ovdan chalg‘itadi va
baliqchi o‘zini baliq ovlashdan chalg‘itib, qurol bilan o‘rmon bo‘ylab
muvaffaqiyatsiz kezadi.
702
Zamonaviy autsorsing bizga Adam Smitning unutilgan haqiqat-
larini eslatadi. Ammo hamma narsa birinchi qarashda ko‘rinadigan
darajada oddiymi? Biz bilamizki, autsorsing
ixtisoslashuv va mehnat
taqsimoti g‘oyasiga asoslanadi. Biroq, zamonaviy sharoitda autsorsing
tushunchasi inventar sotib olishdan ko‘ra ko‘proq narsani anglatadi.
Birinchidan, autsorsing tobora ko‘proq turli xizmatlar bilan bog‘liq.
Masalan, ulgurji va chakana xaridorlarga tayyor mahsulotlar yetkazib
berish tizimini yo‘lga qo‘yishda ko‘plab korxonalar ixtisoslashtirilgan
ulgurji, ombor va transport korxonalari xizmatlaridan foydalanadilar. Va
biznes bu xizmatlar qanchalik sifatli ekanligiga bog‘liq.
Sotib olingan xom ashyo va materiallarning sifati bo‘yicha bir xil
darajada. Biroq, autsorsing tushunchasi yanada kengroqdir. Masalan,
ishlab chiqaruvchi kompaniya savdo tizimini mustaqil rejalashtirish va
tashkil etish g‘oyasidan butunlay voz kechishi va bu funktsiyani
vositachi
tashkilotga topshirishi mumkin, u o‘zi logistika tizimini
kompaniya ehtiyojlariga muvofiq loyihalashtiradi, tarqatish kanallarini
belgilaydi.
G’arbda bunday vositachi logistika provayderi deb ataladi yoki
3PL provayderi (uchinchi tomon logistika provayderi), yа’ni, etkazib
beruvchi va xaridor o‘rtasidagi munosabatlarda "uchinchi tomon"
bo‘lgan logistika provayderi. Logistika provayderi
biznesining asosini
kompleks tashkil etadi har ikki tomon manfaatlarini ko‘zlab yetkazib
beruvchidan iste’molchiga o‘tadigan moddiy oqimlarni boshqarish va
optimallashtirish. G’arbda 3PL provayderining mavjudligi kompaniya-
larga logistika funktsiyasini uchinchi tomonga to‘liq o‘tkazish imkonini
beradi. Bu unga moliyaviy va boshqaruv resurslarini bo‘shatish va ularni
kompaniyaning tа’minlaydigan asosiy funktsiyalariga yo‘naltirish
imkonini beradi, asosiy raqobat ustunliklari uning yanada o‘sishi va
gullab-yashnashining kalitidir.
Iqtisodiyotdagi har qanday hodisa singari, autsorsing ham ijobiy,
ham salbiy xususiyatlarga ega. Autsorsing
qarori sizga nafaqat yillar,
balki mа’lum xavflarni ham olib keladi. Aynan shu xatarlar ko‘plab
kompaniyalarni, shu jumladan biznesni yuritish xavfi ancha yuqori
bo‘lgan O‘zbekiston ham autsorsingdan voz kechishga va mа’lum
ishlarni amalga oshirish bilan mustaqil shug‘ullanishga majbur qiladi.
Autsorsingning foyda va afzalliklari qatoriga jadvalda keltirilgan
holatlar kiradi. 1; autsorsing bilan bog‘liq risklar 2-jadvalda keltirilgan.
