Avtomobil indd

Pinkevich
viskozimetri.

---

38
39
uning 
B
belgisigacha tortib 
to‘ldiriladi. So‘ngra asbob neft 
mahsuloti to‘ldirilgan idishdan 
chiqarib olinadi. Tirsakdan esa 
tiqin olib tashlanadi.
Neft mahsuloti bilan to‘ldiril-
gan viskozimetr shtativga o‘r na-
tilib, suyuqlik to‘ldirilgan idish -
ga joylashtiriladi (2.3-rasm). 
Shlan g chiqarish teshigi 
5
dan 
olinib, trubka 
3
ga kiydiriladi. 
Idishdagi suyuqlik standartda 
ko‘rsatilgan haroratgacha qiz-
diriladi va bu haroratda neft 
mahsuloti bilan to‘ldirilgan 
vis kozimetr 15 daqiqa turishi 
lozim. So‘ngra shlang 
8
orqali 
asbobning yuqorigi sharsimon 
kengayishining 1/3 qismigacha 
neft mahsuloti so‘rib olinadi va quyib yuboriladi. Neft 
mahsuloti naycha 
4
orqali qaytib oqishni boshlab 
A
belgisiga 
yetganida (ikki kengayishlar oralig‘ida), sekundomer ishga 
tushiriladi va 
B
belgisiga yetganida to‘xtatiladi, o‘tgan vaqt 
qayd etiladi. Shu tariqa tajriba besh marta takrorlanadi hamda 
o‘rtacha vaqt aniqlab olinadi. O‘rtacha arifmetik qiymatga 
asoslanib, kinematik qovushoqlik quyidagi formula yordamida 
aniqlanadi:
v
20
= 
C
τ
o‘r.
,
bunda: 
τ
o‘r.
– 
suyuqlik oqib tushishi uchun sarflanadigan 
vaqtning o‘rtacha arifmetigi, s;
C
– viskozimetr doimiysi, 
mm
2
/s.
Avtomobil benzinlarining 20°C haroratdagi qovushoqligi 
0,5 mm
2
/s dan 0,7 mm
2
/s gacha bo‘ladi. Haroratning pa-
sayishi natijasida avtomobil benzinlarining qovushoqligi 
sezilarli darajada ortadi (yonilg‘i zichligining haroratga bog‘liq 
o‘zgarishiga nisbatan taxminan 10 barobar tezroq) ortadi.
Yoz mavsumidan qish mavsumiga o‘tilganida, havo ha-
roratining 50°C gacha o‘zgarishi (pasayishi) natijasida ben-
zinning qovushoqligi 1,5 barobar ortadi. Yonilg‘ining qovu-
shoqligi qancha past bo‘lsa, u havo bilan shuncha yaxshi 
aralashadi.
Yonuvchi aralashmani tayyorlashning benzinning dif-
fu zor zonasiga uzatilishidan keyingi bosqichi yonilg‘ining 
to‘zitilishidir. Yonilg‘i to‘zitilganda hosil bo‘ladigan tomchilar 
qancha mayda bo‘lsa, yonilg‘i shuncha tez va to‘la bug‘lanadi. 
Yonilg‘ining to‘zitilish darajasiga, birinchi navbatda, yo-
nilg‘ining qovushoqligi va sirt taranglik kuchi ta’sir ko‘rsatadi. 
Yonilg‘ining qovushoqligi va sirt taranglik kuchi qancha kichik 
bo‘lsa, yonilg‘ini to‘zitilishida hosil bo‘ladigan tomchilarning 
o‘lchamlari shuncha kichik bo‘ladi. Avtomobil benzinlarining 
barcha markalari sirt taranglik kuchlari deyarli bir xil bo‘lib, 
20°C haroratda 20–24 mN/m ni tashkil etadi, ya’ni suvning 
sirt taranglik kuchidan 3,5 barobar kam.
Shunday qilib, avtomobil benzinlarining zichligi, sirt 
taranglik kuchi va asosan qovushoqligi ishchi aralashma hosil 
bo‘lishiga ta’sir etadi, shuning uchun aralashma tarkibini 
rostlovchi qismlarni sozlashda bu ko‘rsatkichlarni inobatga 
olish zarur.
Shuningdek, karburatorlarni sozlashda yonilg‘ining yo-
nish issiqligini ham hisobga olish lozim. Yonilg‘ining yo-
nish issiqligi deganda, 1 kg suyuq yoki 1 m
3
gazsimon 
yonilg‘i to‘la yonganida ajralib chiqadigan issiqlik miqdori 
tushuniladi. Yonilg‘ining yonish issiqligi qancha yuqori bo‘lsa, 
avtomobilning 1 km bosib o‘tadigan masofasi yoki 1 soat ish 
vaqti uchun sarflanadigan yonilg‘i miqdori shuncha kam 
bo‘ladi. Avtomobil benzinlari uchun yonish issiqligi 43500–
44500 kJ/kg oralig‘ida bo‘ladi.
2. 3- rasm.