O„quv qo„llanmada suv xo„jaligi boshqaruvini yanada takomillashtirish

 
 
 
 

---

131 
6.6.2.2-jadval 
Tipik bo„z tuproqlarda irrigatsiya eroziyasining g„o„za hosili va sifatiga 
ta‟siri 
Ko„rsatkich- 
lar
Eroziya-
lanmagan 
Kuchsiz O„rtacha Kuchli
Tuprog„i yuvilib 
tushgan, akkumu-
lyasiyalangan er 
Hosil, s/ga 
32,4 
27,5 
24,7 
16,1 
37,3 
Bitta 
ko„sakdagi 
paxta vazni, g 
6,6 
5,7 
5,3 
5,1 
7,1 
Tolaning 
uzunligi, mm 
32,8 
30,8 
29,5 
29,1 
37,7 
Tolaning 
pishiqligi, g 
5,2 
5,1 
4,8 
4,5 
5,1 
Irrigatsiya eroziyasini bartaraf qilish, tuproq unumdorligni tiklash uchun 
quyidagi tadbirlarni amalga oshirish zarur: 

egatning nishabligi 2-3 gradus va uzunligi 150 m bo„lganda sug„orishni 
0,007 l/s oqimcha bilan boshlab, uni asta – sekin 0,10 l/s gacha etkazish; 

egatning nishabligi 1-4 gradus va uzunligi 100 m gacha bo„lganda 0,15-
0,10 l/s, qiyaligi 3-6 gradus bo„lganda 0,10-0,05 l/s oqimcha bilan sug„orish; 

qiyaligi 3-4 gradusli yonbag„irlardagi nishab joylarda va sug„orish egatlari 
uzunligi 150 m bo„lganda 0,06-0,08 l/s oqimcha bilan «to„rtlik» usuli bilan 
sug„orish, ya‟ni maydonning tikroq qismida suvni har bir egatga berish, nishab 
qismida esa egat oralatib oqizish, tikroq qismidan nishab qismiga o„tishda ikki 
egatdagi suv oqimini bir egatga birlashtirish; 

yonbag„irlardagi sug„orish egatlarini eng kichik nishablik bo„yicha olish; 

sug„oriladigan tipik bo„z tuproqlarda sug„orishdan oldin egatlarning tubini 
K- 4 va K – 9 (polimer) eritmalari ( 6-24 kg/ga sof holda) bilan namlash juda 

---

132 
istiqbollidir. SHunday qlinganda suvga chidamli makroagregatlarning miqdori 
nazoratdagi 2 – 5% o„rniga 25 – 30% ga va undan ko„pga ortadi, yonbag„irning 
tikroq qismida suvning shimilishi yaxshilanadi. Natijada tuproqning bir metrlik 
qismida nam miqdori 170 – 400 m
3
/ga ko„payadi, oqova suv sarfi 17-20% ga 
kamayadi, shuningdek, tuproqning eroziyaga qarshi turg„unligi keskin kuchayadi;
Irrigatsiya eroziyasiga qarshi kurashda tuproqni himoyalovchi g„o„za-beda 
almashlab ekish yaxshi natijalar beradi. Bunda bir paykalda qiyalikka ko„ndalang 
qilib beda polosalari ekiladi, erning 30 foizi bedaga, 70 foizi esa g„o„zaga qoladi. 
Bu usul eroziya jarayonlarini kamaytiribgina qolmay, 2-3 yilda joylar almashishi 
natijasida eroziyaga chalingan tuproqlarning unumdorligini oshiradi.