147
n- yorug„lik vaqtining xaqiqiy davomiligi;
N-yorug„lik vaqti (o„rtacha sutkalik) ning yuqori davomiyligi;
f(T) f (ld) f (n/N)- parametr, harorat, par bosimi, haqiqiy hatolik va yuqori
quyosh nuri vaqtini miqdoriga ta‟siri hisobida;
d- qaytarish koeffitsienti, 0,25 ga teng;
R
a
– er atrofidagi radiatsiya, mm/sutka;
R
s
- quyosh radiatsiyasi, mm/sutka.
SHamol ta‟siri ET
o
ga shamol funksiyasida ifodalanadi,
f
u
= 0,27 (1+ u/100)
bunda: u – shamol esishi, 24 soatda 2 m, km/sutka.
Havo namligini Et
o
ga ta‟siri bug„ bosimining tanqisligi orqali to„yintirilishi
bilan ifodalanadi (l
a
- l
d
). Bug„ bosimini to„yinishi ( l
d
) o„rtacha havo haroratiga
bog„liqligi
jadvaldan olinadi, suv bug„ining haqiqiy bosimi esa quyidagi formula
yordamida aniqlanadi:
l
d
– l
a
=0,01,RH
o„rt.
Bunda: RH
o„rt.
- havoning o„rtacha nisbiy namligi.
Tuzatish koeffitsienti (s) mahalliy ob-havo ma‟lumotlari
asosida Penman
usulidan foydalanib hisoblanadi, hamda radiatsiya o„zgarishi va o„rtachadan
yuqorigacha
nisbiy namligi qabul qilingan, kunlik shamol tezligi kechasiga
nisbatan ikki marta oshadi.
Havoning
nisbiy namligi, quyosh radiatsiyasi,
kunlik shamol tezligi va
tuzatish koeffitsientining bog„liqligi 0,27 dan 1,33 gacha o„zgaradi.
Ob-havo ma‟lumoti va uning ko„rsatkichi W,R
n
f (u), (l
a
-l
d
) va (s) dan kelib
chiqib, etalon ekin turini sutkalik bug„lanish yig„indisini hisoblab topish mumkin.
Etishtirilayotgan ekin turi (ET
ekin
)ning evapotranspiratsiyasi quyidagi formula
yordamida hisoblab topiladi:
ET
ekin
= K
s
ET
o
148
Bunda: K
s
– ekin turi koeffitsienti.
Ekinlarning amal davri to„rtta bosqichga bo„linadi:
-nihollarning boshlang„ich unib chiqishi va dastlabki o„sish
rivojlanishi, er
yuzasi 10% qoplanadi;
-ekinlarni o„sish bosqichi, eryuzasi 70-80% qoplanadi;
-amal davrining o„rta bosqichi – pishishgacha, er yuzasi to„liq qoplanadi;
-amal davri o„rtasidan – to„liq pishish yoki hosilni yig„ishtirishgacha.
G„o„za uchun ekin turi koeffitsienti FAO tavsiyasiga asosan boshlang„ich
bosqichi davrida 0,45 ga (25-30 kun), o„sish davrida 0,80 ga (45-60 kun), amal
davri o„rtasi bosqichida 1,15 ga (50-70 kun) va amal o„suv davri oxirigi bosqichida
0,65 ga (30-50 kun) teng.
G„o„zaning
evapotranspiratsiyasini
ko„rsatkichini
aniqlash
FAO
«CROPWAT» dasturi bo„yicha hisoblandi, ular 3.13.2
-
jadvalda keltirilgan.
Jadval ma‟lumotlaridan ko„rinib turibdiki, barcha tajriba yillarida g„o„zaning
suv iste‟moli har ikkala usul bo„yicha hisoblanganda bir-biriga yaqinligi ma‟lum
bo„ldi.
Do'stlaringiz bilan baham: