O„quv qo„llanmada suv xo„jaligi boshqaruvini yanada takomillashtirish



Download 7 Mb.
Pdf ko'rish
bet59/84
Sana20.07.2022
Hajmi7 Mb.
#825312
1   ...   55   56   57   58   59   60   61   62   ...   84
Bog'liq
ej2AyPe8EpwGJmRkobHOp4Vw8gJkc5uJnYVYU13K

G„o„zaning suv iste‟moli. 
Qishloq xo„jalik ekinlarining suv iste‟molini 
(evapotraspiratsiya) aniqlashning FAO tomonidan ta‟sis etilgan 4 ta usuli mavjud: 
Bleyniva Kriddl; radiatsiya; Penman va bug„latgich yordamida. Bulardan eng aniq 
usul Penman (1984) hisoblanadi. Mazkur usulda suv iste‟moli hisoblanganda
birinchi navbatda ekin turini etalon evapotranspiratsiya (ET
0
) ko„rsatkichi 
aniqlanadi:
ET
0
= s{wRn + (1-w)f (u) (l
a
- l
d
)}, 
Bunda: -ET
0
– ekin turining etalon evapotranspiratsiya ko„rsatkichi, 
mm/sutka; 
W – og„irlik koeffitsienti, haroratga bog„liq holda; 
Rn – ekvivalent bug„lanish netto radiatsiya, mm/sutka; 
f(u) – shamol tezligiga bog„liq funksiya; 
l
a
- l
d
- havoning o„rtacha harorati bilan bosimni bug„ yordamida to„yintirish 
o„rtasidagi farq va havoni o„rtacha xaqiqiy bug„ bosimi, mbar; 
c – tuzatish koeffitsienti, ob-havoning kunduzgi va tungi ta‟sirini hisobga 
olish. 
Og„irlik koeffitsienti W radiatsiya ET
o
ga ta‟siri hisobga olinadi, u havo 
harorati va dengiz sathiga bog„liq. Uning past ko„rsatkichi 0,43 ga teng harorat 
uchun 2
0
S va balandlik 0 m, yuqori ko„rsatkichi 0,90 , harorat uchun 40 S va 
balandlik 4000 m. 
Radiatsiya netto quyidagi formula bo„yicha hisoblanadi, 
R
n
= R
ns
– R
ne
Bunda: R
ns
– qisqa to„lqinli radiatsiya; 
R
ne
– uzun to„lqinli radiatsiya 
R
ns
= (1-d)R
s

R
s
= (0,25+0,50n/N) R
a

R
ne
= f(T) f (ld) f (n/N) 


147 
n- yorug„lik vaqtining xaqiqiy davomiligi; 
N-yorug„lik vaqti (o„rtacha sutkalik) ning yuqori davomiyligi; 
f(T) f (ld) f (n/N)- parametr, harorat, par bosimi, haqiqiy hatolik va yuqori 
quyosh nuri vaqtini miqdoriga ta‟siri hisobida; 
d- qaytarish koeffitsienti, 0,25 ga teng; 
R
a
– er atrofidagi radiatsiya, mm/sutka; 
R
s
- quyosh radiatsiyasi, mm/sutka. 
SHamol ta‟siri ET
o
ga shamol funksiyasida ifodalanadi, 
f
u
= 0,27 (1+ u/100) 
bunda: u – shamol esishi, 24 soatda 2 m, km/sutka. 
Havo namligini Et
o
ga ta‟siri bug„ bosimining tanqisligi orqali to„yintirilishi 
bilan ifodalanadi (l
a
- l
d
). Bug„ bosimini to„yinishi ( l
d
) o„rtacha havo haroratiga 
bog„liqligi jadvaldan olinadi, suv bug„ining haqiqiy bosimi esa quyidagi formula 
yordamida aniqlanadi: 
l
d
– l
a
=0,01,RH
o„rt.
Bunda: RH
o„rt.
- havoning o„rtacha nisbiy namligi. 
Tuzatish koeffitsienti (s) mahalliy ob-havo ma‟lumotlari asosida Penman 
usulidan foydalanib hisoblanadi, hamda radiatsiya o„zgarishi va o„rtachadan 
yuqorigacha nisbiy namligi qabul qilingan, kunlik shamol tezligi kechasiga 
nisbatan ikki marta oshadi. 
Havoning nisbiy namligi, quyosh radiatsiyasi, kunlik shamol tezligi va 
tuzatish koeffitsientining bog„liqligi 0,27 dan 1,33 gacha o„zgaradi. 
Ob-havo ma‟lumoti va uning ko„rsatkichi W,R
n
f (u), (l
a
-l
d
) va (s) dan kelib 
chiqib, etalon ekin turini sutkalik bug„lanish yig„indisini hisoblab topish mumkin. 
Etishtirilayotgan ekin turi (ET
ekin
)ning evapotranspiratsiyasi quyidagi formula 
yordamida hisoblab topiladi: 
ET
ekin
= K
s
ET
o


148 
Bunda: K
s
– ekin turi koeffitsienti. 
Ekinlarning amal davri to„rtta bosqichga bo„linadi: 
-nihollarning boshlang„ich unib chiqishi va dastlabki o„sish rivojlanishi, er 
yuzasi 10% qoplanadi; 
-ekinlarni o„sish bosqichi, eryuzasi 70-80% qoplanadi; 
-amal davrining o„rta bosqichi – pishishgacha, er yuzasi to„liq qoplanadi; 
-amal davri o„rtasidan – to„liq pishish yoki hosilni yig„ishtirishgacha. 
G„o„za uchun ekin turi koeffitsienti FAO tavsiyasiga asosan boshlang„ich 
bosqichi davrida 0,45 ga (25-30 kun), o„sish davrida 0,80 ga (45-60 kun), amal 
davri o„rtasi bosqichida 1,15 ga (50-70 kun) va amal o„suv davri oxirigi bosqichida 
0,65 ga (30-50 kun) teng. 
G„o„zaning 
evapotranspiratsiyasini 
ko„rsatkichini 
aniqlash 
FAO 
«CROPWAT» dasturi bo„yicha hisoblandi, ular 3.13.2
-
jadvalda keltirilgan. 
Jadval ma‟lumotlaridan ko„rinib turibdiki, barcha tajriba yillarida g„o„zaning 
suv iste‟moli har ikkala usul bo„yicha hisoblanganda bir-biriga yaqinligi ma‟lum 
bo„ldi. 

Download 7 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   55   56   57   58   59   60   61   62   ...   84




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish