Mavzu: bosimni o’lchash usullari va asboblari. Reja

Qalqovichli difmanometrlar
. Qalqovichli difmanometrlarning ishlash prinsipi kosali 
manometrlarnikiga o‘xshash, ammo ularda bosimni o‘lchashda kosadagi suyuqlik sathining 
o‘zgarishi natijasida qalqovichning siljishidan foydalaniladi. Uzatish qurilmasi yordamida 
qalkovichning siljishi strelkaga uzatiladi. Bular, ko‘pincha, bosimning o‘zgarishini o‘lchash 
uchun ishlatiladi.
4.4-rasmda qalqovichli difmanometr sxemasi ko‘rsatilgan. Katta bosim beriladigan idish musbat, 
kichik bosim beriladigan idish manfiy deyiladi. Musbat idishga 
R
1
>
 R
2
bosim berilganda undagi 
suyuklik sathi 
h
2
ga pasayib, manfiy idishdagi sath 
h
1
ga ko‘tariladi. 
R
1
—
 R
2
bosimlar ayirmasi 
suyuqlik ustunining 
h
uzunligi orkali muvozanatlashadi: 
h = h
1
+ 
h
2
. (5.16)
Sistemaning muvozanat sharti quyidagi formula orqali ifodalanadi: 
4.4- rasm. Qalqovichli difmanometr sxemasi, 
(4.17)
bunda ∆
R
– bosimlarning o‘zgarishi, Pa; 
ρ
– difmanometr ichidagi suyuqlikning zichligi, kg/m
3
. 
Silindr shaklidagi idishlar uchun bu shart quyidagi tenglama orqali ifodalanadi:
(4.18)
bunda 
S
1
– manfiy idish kesimining yuzasi, m
2
; 
S
2
— musbat idish kesimining yuzasi, m
2
; 
yoki

---

, (4.19)
bu erda
 d
va
 D –
manfiy va musbat idishlarning diametri, m. (4.19) tenglamadan 
(4.20)
(4.20) tenglamani (4.16) ga qo‘ysak, quyidagiga ega bo‘lamiz; 
(4.21)
(4.21) ni (4.17) ga qo‘yamiz 
4.22)
Ma’lum asbob uchun va (
ρ
– 
ρ
1
) kattaliklar doimiy bo‘lgani uchun ularni 
K
va 
K
1
orqali 
ifodalaymiz:
(4.23)
SHunday qilib, difmanometr idishlaridagi bosimlar ayirmasi qalqovichning siljishi bilan 
ta’riflanadi. Agar musbat idishning hajmi o‘zgarmas bo‘lib, manfiy idishning diametri va 
uzunligi o‘zgartirilsa, bosimlar farqini o‘lchash chegaralarini o‘zgartirish mumkin (4.16) va 
(4.20) tenglamalarni birgalikda echamiz: 
(4.24)
(4.24) tenglamadan
 D, h
va 
h
2
larning berilgan qiymatlaridagi ingichka idishning kerakli 
diametri aniqlanadi. 
So‘nggi vaqtlargacha qalqovichli difmanometrlarda to‘ldiruvchi suyuqlik sifatida simob, vazelin 
moyi, shuningdek, transformator moyi ishlatilar edi, ammo hozir simobning zararliligi tufayli 
uning ishlatilishi keskin cheklangan, shuning uchun qalqovichli asboblar o‘rniga ko‘proq 
deformatsion asboblar ishlatilmoqda.
Qalqovichli difmanometrlarning turli maqsadlarga mo‘ljallangan turli xillari chiqariladi. Simob 
bilan to‘ldirilgan difmanometrlar uchun bosim o‘zgarishini o‘lchash chegarasi 6,3 dan 25 MPa 
gacha, ortiqcha bosimni o‘lchash chegarasi esa 4 dan 40 MPa gacha. Moy bilan to‘ldirilgan 
difmanometrlar uchun bosim o‘zgarishini o‘lchash chegarasi 40 Pa dan 4 kPa gacha, statik 
ortiqcha bosimni o‘lchash chegarasi esa 0,25 MPa gacha. Texnik difmanometrlar 1 va 1,5 aniqlik 
klassida chiqariladi. Qalqovich yo‘li bosimning maksimal farqida difmanometrning barcha 
modifikatsiyalari uchun 30,5 mm ga teng. 

---

Ko‘rsatishlarni 50 m dan ortiq masofaga uzatish, zarur bo‘lganda, shuningdek, asboblar 
boshqarish (shchitlarida) o‘rnatilgan hollarda elektr va pnevmatik o‘zgartgichli va mos 
distansion uzatuvchisi bor difmanometrlar qo‘llaniladi.
Mamlakat sanoati DP tipdagi ko‘rsatuvchi va o‘zi yozar qalqovichli difmanometrlar chiqaradi. 
Etti tip-o‘lchamli almashtiriladigan idishlar chiqariladi, ular 25 MPa gacha statik bosimda 6,3 
kPa (630 kgk/sm
2
) dan 0,1 MPa (1 kgk/sm
2
) gacha bo‘lgan bosimlar farqini o‘lchaydi. 
Asboblarning xatoliklari chegarasi o‘lchash diapazonining ±2% dan oshmaydi. Ko‘rsatuvchi 
qalqovichli difmanometrlar signalizatsiyasi (DP-778) va unifikatsiyalangan pnevmatik signal 
(DP-787) olish uchun qo‘shimcha qurilmaga ega bo‘lishi mumkin. Sarfni o‘lchash uchun 
mo‘ljallangan qo‘rsatuvchi va o‘zi yozar difmanometrlar yig‘indi sarf ko‘rsatishini olish uchun 
ichiga o‘rnatilgan indikatorga ega bo‘lishi mumkin (DP-781R, DP-712R).
Ko‘ng‘iroqli asboblardan kichik bosimlarni va bosimlar siyraklanishini (naporomerlar, 
tyagomerlar) o‘lchashda hamda differensial manometrlar sifatida foydalaniladi. 
Q