Термиз давлат университети

Франческо Петрарка 
(1304-1374) эди. У биринчи бўлиб 
антик давр маданиятига, Гомер Вергилийлар ижодига қайтиш тўғрисида 
фикр юритади. Перарка христианлик рад этмайди, аммо унинг таълимотида 
дин бошқача, инсонпарвар йўналиш касб этган. Шоир схоластикага (қуруқ 
сафсатабозлик), унинг инсон муаммосига нисбатан бефарқлигига қарши 
чиқади. Петрарка 
шеърият, нотиқлик, адабиёт, этика, эстетиканинг 
инсон 
ахлоқий ва руҳий камолотида тутган ўрни, аҳамиятини таъкидлаб, ушбу 
соҳалар 
ривожи маданият юксалишини таъминлайди, деб ҳисоблайди. 
Шоир антик давр маданиятива маърифати ўтиб кетган олтин аср, йўқотилган 
жамият деб ҳисоблаб, ушбу меросни замондошларига аниқ ва тушунарли 
ҳолда етказишга ҳаракат қилади. У аввало инсоннинг ички, ахлоқий 
муаммоларига эътиборини қаратади. Бу нарса уйғониш даври индивидуализм 
ўзига хос муҳим белгиси эди. «Менинг сирим» номли асарида Петрарка 
инсоннинг энг чуқур ички зиддиятлари ва уларни бартараф этиш йўлларини 
кўрсатиб беради.
Француз Уйғонишининг асосий намояндаси бу гуманист-ёзувчи, монах, 
ботаник ва шифокор 
Фрацуа Рабле 
(1494-1553)дир. Унинг асосий мероси 
«Горгантюа ва Пантрагрюэль» номли саргузашт, фантастик романдир. 
Маълум даражада утоник ғояларни ўзида мужассамлаштирилган бу роман 
тарбия, уруш ва монастир ҳаёти мавзуларига бағишланган бўлиб, унда 
Рабленинг жамият, униривожлантириш, инсон ҳуқуқлари, жамиятдаги 
аёлларнинг ўрни, кишилар ўртасидаги муносабатларга доир қарашлари акс 
эттирилган.
Гуманизм яна бир ёрқин намояндаси француз файласуфи 
Мишель 
Монтень 
(1533-1592) эди. У ўзининг «Тажрибалар» асарида схоластикани 
танқид қилиб, инсонни энг буюк қадриятдеб эълон қилади. Монтень инсон 
шахсининг мустақиллиги ва эркинлиги ғоясини илгари суради. Унинг 
таълимоти индивидуализм, риёкорлик руҳидаги қарашларга қарши 
йўналтирилган. У инсоннинг мустақил, эркин тафаккурини бўғувчи 
лоқайдлик, риёкорлик, тақлид қилиш ҳолларини қатъиян қоралайди. Худога 
нисбатан у скептик яъни шубҳали муносабатда бўлади. Шунинг учун 
мутафаккир фикрича, худонинг инсон фаолиятига ҳеч қандай алоқаси йўқ, 
худо бу қандайдир шахссиз моҳиятдир. Монтеннинг дин ҳақидаги фикри 
тараққийпарвар аҳамиятга эга. Унингча биронта дин бошқа динлар устидан 
устунликка эга эмасдир. 
Монтен гуманизми ҳам натуралистик руҳи билан ажралиб туради: инсон 
табиатнинг бир қисми, шунинг учун ўз ҳаётида она-табиат нимани ўргатса, 
шунга амал қилиш керак бўлади. Фалсафа мураккаблик вазифасини 
бажаради. У одамларни тўғри, табиий равишда ҳаётга йўналтириши 
керакдир. 

---

55 
Монтень ғоялари фалсафанинг кейинги ривожига, хусусан Бекон, 
Декарт, Гассенди таълимотига, француз маърифатпарварлари – Волтер, 
Ланетрилар таълимоти шаклланишига сезиларди таъсир кўрсатади.
Инглиз ёзувчиси ва сиёсатчиси Томас Мор (1519-1577), италиялик 
файласуф ва шоир Томазо Кампонеллаларнинг «Утопия», «Қуёш шаҳри» 
асарларида ҳам гуманистик утопик социализм ғоя-концепциялари акс 
эттирилган эди.
Гуманизмдан фарқли равишда (инсон икки Худо)