Термиз давлат университети

Августин асарларида икки – илохий ва дунёвий шаҳарлар 
моҳиятининг таҳлили.
 
Августиннинг йирик апологетик асарларидан бири “Илоҳий салтанат 
ҳақида” рисоласидир. 410 – йилда Аларих томонидан Римнинг хонавайрон 
қилинишидан ваҳимага тушган одамлар, бу фалокат римликларнинг эски 
динларидан воз кечиб, христианликни қабул қилганликлари учун юз берди, 
деб ҳисобладилар. Августин ўз дўсти Маркеллиннинг илтимоси билан 
бундай қарашларга зарба бермоқчи бўлди. У таькидлайдики, давлатнинг 
равнақи эски кўпхудолик дини туфайли бўлмаган, чунки римликлар 
христианликни қабул қилганларида ҳам мағлубиятлар учун абадий 
фаровонликка эришиш учун Рим худоларига сиғиниши зарур бўлмаган. 
Августин фикрича мушриклар худолари ҳаётда ҳам маьнавиятда ҳам хеч 
қандай ёрдам беролмайди. Христианлик эса римликлар фойдаланган ҳамма 
моддий бойликларни бериши мумкин. 
Августининг бу асарида тарих фалсафаси ўзига хос ишлаб чиқилган. 
Унда Августин икки илоҳий ва дунёвий шаҳар моҳиятини ташкил қилади. 
“худо шаҳри” худога мухаббат билан ўзаро бирлашган одамлардан иборат. 

---

51 
Дунёви шаҳарда ўз – ўзига муҳаббат қўйган ўз шарафи ва форовонлигига 
интилувчи жонзотлар яшайди. Шундай қилиб бу шаҳарлар муҳаббатнинг 
турлари билан бир – биридан фарқланувчиларига бўлинган. Шаҳарлар 
хақида гапирганда, Августин Рим империясини назарда тутмайди. Унинг 
қарашлари универсал характерда бўлиб, ўша пайтда кенг тарқалган. Тарих 
қайтарилишлар (цикл) билан ривожланади деган қарашларга қарши 
қаратилган эди. Августин икки шаҳар ўсиши ва равнақини таҳлил қилади 
ҳамда уларнинг тақдири ҳақида башорат қилади. Қиёматдан кейин илоҳий 
шаҳар ахолиси умумий бахтга эришади, дунёвий шаҳар ахолиси эса абадий 
жазога лекин Августин таькидлайдики, бу шаҳарлар ўртасидаги икки хил 
ҳолат вақтга, зарурий эмас ва у худо иродаси билан тугатилади. Августин 
фикрича, юнон тарихчилари ҳам инсоният ривожига бўлган қарашларида 
буни англаб етмаганлар. Худо тарих устида ҳукмронлик қилади, унга 
бўйсунмайди (кейинчалик буни Гегел ҳам айтган эди) Тарих қайтариқлар 
билан эмас, тўғри чизиқ бўйлаб ривожланади. Худо яратганга қадар ўз 
онгида маьлум вақтда амалга оширган режага эга бўлган. Бу режада икки 
шаҳар ўртасида кураш мавжудлиги кўзда тутилган, оқибатда бу режа 
тарихий ривожланиш чегарасидан ташқарида ғайритаббий кучнинг 
аралашувида амалга ошади Августин тарихда ҳамма одамларнинг 
“умумийлиги” ва “Якка”лигини кўради. Масалан Герадот форс урушида 
фақат юнонлар ва форслар ўртасидаги курашни кўрган бўлса, Августин 
бутун инсон ирқининг ягоналигини таькидлайди. Бундан ташқари унинг 
фикрича тараққиёт фақат ахлоқий ва маьнавий жабхада бўлади. Бу 
курашнинг энг чўққиси гуноҳ натижасида вужудга келган. Икки шаҳар 
ўртасидаги курашни илоҳий шаҳар ғалабаси фойдасига тугатиш бўлади. 
Шундай қилиб, Августин фикрича тарихнинг сўнгги мақсади ундан 
ташқарида, абадий худо ҳокимлигидадир умуман олганда Августин ўрта 
асрлар маьнавий ҳаётига жуда катта таьсир кўрсатган мутафаккирлардан 
бири эди. У “черков отаси” номига нисбатан кўпроқ файласуф сифатида 
машҳур бўлган.