7 – мавзу. Девиант хулқ-атвор ва социал назорат. Режа

7 – МАВЗУ. ДЕВИАНТ ХУЛҚ-АТВОР ВА СОЦИАЛ НАЗОРАТ.


Режа:

1. 
   Девиант хулқ-атвор тушунчаси
   
2. 
   Девиант хулқ-атвор белгилари, уларнинг структураси.
   
3. 
   Социал назорат
   

Мавзу бўйича таянч атамалар: Ижтимоий меъёр, жиноятчилик, аномия, аҳлоқ, меъёрлар, қонун, ижтимоий муҳит, ҳатти-ҳаракат, ижтимоий ҳодиса, девиант хулқ-атвор, ижтимоий назорат, ижтимоий оғишлар, муаммоли вазият, аномия, ижтимоий ҳамкорлик, социал муносабатлар, иқтисодий, интерпретация, кооперация, механик бирдамлик, органик бирдамлик, таназзул, рецептив, бегоналашув, ижтимоий бирдамлик, бегоналашув, миллий мафкура, миллий ғоя ва тафаккур.
Девиант сўзи - лотинча “deviatio” сўзидан олинган бўлиб, чекиниш, бузилиш деган маънони англатади. Девиант хулқ-атвор - мавжуд жамиятда ўрнатилган ахлоқ меъёрларига мос келмайдиган инсоний фаолият ёки хатти-ҳаракат, ижтимоий ходисадир.
Маълумки, замонавий Ғарб социологиясида девиант хулқ-атворга турлича қарашлар мавжуд. Девиант хулқ-атворнинг энг кўп тарқалган ва жамиятда яққол намоён бўлиш тури жиноятчилик бўлиб, ижтимоий меъёрнинг бузилиши сифатида ушбу ходиса фанда жуда қадимдан ўрганилган.
XIX асрнинг иккинчи ярмига келиб. позитивистик мактаб шаклланиши билан., жиноятчиликни ҳам сабабийликда ўрганувчи таълимотлар пайдо бўла бошлади. Жумладан, италиялик психиатр Ч.Ломброзо Италия қамоқхоналаридаги 14 минг махбус устида текшириш олиб бориб, “жиноятчилар туғма бўлишади” деган хулосага келишади. Унинг шогирди Э.Ферри жиноятчилик социологияси асарида ушбу омилга қўшимча равишда ижтимоий, иқтисодий, сиёсий омилларни ҳам кўрсатади. Кейинчалик ушбу таълимотлар турли танқидларга учраган бўлсада, ҳозирги кунгача ҳам Ғарб социологиясининг баъзи намоёндалари ушбу таълимотнинг у ёки бу йўналишларини ривожлантириб келишмоқда. Уларнинг таълимотларига кўра ички секреция безлари, ақлий ривожланганлик даражаси, хромосомаларнинг тузилиши ва ирсий сабаблар жиноятчилик ва шу кабиларни туғма ёки биологик омилларни шаклланишига таъсир қилади
Ушбу таълимотларга қарама-қарши ўлароқ, социологияда ижтимоий меъёр бузиш жараёнларини тўла ижтимоийликда тушунтирувчи дастлабки таълимот Э.Дюркгеймнинг аномия ғояси эди. Бунга кўра эски меъёрлар ва қадриятлар мавжуд муносабатларга мос келмай қолиши ва янгиликларининг ўрнатилмаганлиги натижасида индивидлар хулқ-атворини тартибга солувчи қатъий ахлоқнинг мавжуд эмаслиги тушунилади.