|
II BOB. BOSHLANG’ICH SINF O’QITUVCHILARINING KASBIY
MA’NAVIY SIFATLARINI TA’LIM – TARBIYA JARAYONIDAGI
AMALIY JIXATLARI.
2.1 Boshlang’ich sinf o’qituvchisida ahloqiy fazilatlarni shakllanganlik
darajasini o’rganish.
Respublikamizning atokli pedagog olimi R. Usmonov takidlaganidek
o’qituvchilik kasbiga kadam qo’yish niyatida bo’lgan odam uz-o’ziga: shu kasbni
sevamanmi, dilimda bu xavas uti bormi? Men bulajak bolajonlik fazilatiga
egamanmi? Bir umr ona shu nixoyat murakkab lekin sharafli kasbning jozobali
sexri bilan yashay olamanmi? Degan savollarni berib, uz kalbi bilan ( odobnoma )
gaplashib olmogi lozim. (R. Usmonov Saodatnoma T. O’qituvchi 1995-yil. 86 bet)
bu xak gap. Chunki o’qituvchilik kasbiga o’zini sidkidil bagshlamagan shaxs
talabalar oldida o’qituvchi bulla olmaydi. Insonni el xurmatiga sazovor etuvchi
yaxshi fazilatlardan biri tanlagan kasbida sadokat bilan ishlay bilishdir. Kasbga
kunimli bo’lish insonni bezovchi ziynat bo’libgina kolmay ishni unumli qiladi. Bir
yerda bir kasbda uzok ishlashda xikmat kup. Dono xalqimiz «daraxt bir yerda
kamol topadi» deb bejiz aytmagan. Umuman xar bir inson bir kasbda iloji boricha
bir joyda kunim bilan ishlashi uning o’zi uchun xam jamiyatimiz uchun xam
foydali. Bilaks ish, kasbida kunimsizlik odamning o’zi uchun xam, jamiyat uchun
xam foyda keltirmaydi.
Bunday kishilar o’qituvchilikka uz xoxishi bilan emas, balki ota-onalari yoki
boshqalarning gapi bilan kirib kolgan buladi. Ularda tarbiyachilik kasbiga mexr
bo’lmaydi, bu kasbning zavk-shavkini sezmaydilar. Shuning uchun uni
ardoklamaydilar.
Xar qanday kishi xam o’qituvchi bulla olmaydi. O’qituvchilik kasbini
egallash uchun kishida kobilyat, muayyan malaka va ma’lum tayyorgarlik bo’lishi
lozim. Shunday bo’lgandagina o’qituvchi uz kasbiga fidoiyligi va madaniyati,
guzal manaviy fazilatlari bilan el xurmatiga sazovor buladi.
O’qituvchi bo’lish uchun uz kasbini sevishdan tashkari, uz fani buyicha
chuqur, shuningdek, yondosh fanlar soxasida keng bilimga ega bo’lish kerak. Bola
25
bilimdon o’qituvchini xurmat qiladi. Yosh inson koshida obru kozonishni istagan
o’qituvchi uz kamoli ustida muttasil, doimiy ishlamogi lozim.
O’qituvchi uz ustida ishlamasligining yomon okibati shundaki, u o’quvchilar
umrini ziye ketkazadi. Oquvchining oltin vaqtini bexuda orladigan o’qituvchi esa
xar bir umr ziyo bermay, dudlab yotgan chirokni eslatadi. Ziyokor o’qituvchi esa
mudom porlab nur beradi, uz ziyosidan yosh avlodni baxramand etadi. O’qituvchi
o’quvchiga nur bermogi uchun o’zi porlashi lozim. O’qituvchi uz bilimini
o’quvchilarga bera bilishi, eng muximi ularda bilimga kizikish ugota olishi,
mustaqil ukish kunikmalarini tarbiyalashi va bu borada bola faoliyatini tashkil
etishga raxbarlik kilishi zarur.
Buning uchun O’qituvchi tarbiyashunoslikni, ruxiyatni va uz fanining
metodikasini chuqur egallashi, fanning yangi yutuklari bilan izchil kurollanishi
zarur.
Maktab hayotidan shu narsa ayonki, hozirgi paytda uz bilimini ukuыchilarga
yetkaza olmaydigan o’qituvchilar xam uchraydi. Bunday o’qituvchi darslarda
intizomsizlik, shovkin – suron xukumron buladi. O’qituvchi uz o’quvchilarini
tartibga chakira olmaydi, sinfni boshqarishni uddasidan chika olmaydi.
O’qituvchiga obru uz-o’zidan kelmaydi. U muttasil ijodiy izlanish va chekilgan
riyozat tufayli obruga erishadi.
Tarbiya maxoratining muxim bar tomoni o’quvchini faollashtirish bilan
bog’lik. Chunki ta’lim-tarbiya jarayoni ikkiyoklama jarayon. O’qituvchi ta’lim
beradi, ukuыchi uni uzlashtiradi.
Ayrim o’quvchilar o’quvchilar bilan uncha fikrlash va izlanish ta’lab
kilmaydigan oson masalalarni xal etish bilan cheklanadilar. Buning natijasida
o’quvchining kamoloti hayot taraqqiyotidan orkada qoladi. Bu toifa o’qituvchi
o’quvchilarni oldinga emas, orkaga tortadi. Bizningcha, iloji boricha o’quvchi
oldiga uni fikrlashga da’vat etadigan muammoli masalalarni kuprok kuyib, zarur
bo’lgan shart sharoitlarni yaratib, o’quvchini izlanishga urgatish maqsadga
muvofik buladi.
26
Moxir o’qituvchi o’quvchilarni hayotdagi rang-barang xodisa va vokealarni
sinchkovlik bilan kuzatadigan, tahlil kila oladigan bir umr o’zi o’qitgan fanning
sexri bilan yashaydigan qilib tarbiyalashga xarakat qiladi.
Ilgor goyalar va yangiliklarning targibotchisi bo’lgan o’qituvchi eng
madaniyatli inson bo’lib, bu fazilat uning yurish – turishida, fel atvorida,
qiyinishida, oilada, ish joyida odamlar bilan madaniy muomala kilishda, ruzgor
yuritishda, jamoat joylarda o’zini yaxshi tuta bilishida, hayot, tabiat va
odamlardagi guzalliklarni baxolashi va kadrlashida barcha xatti-xarakatlarida uz
ifodasini topadi. Bu fazilatlar o’qituvchining guzal ichki dunyosining tashki ifodasi
xamdir. O’qituvchi o’quvchisi bilan muomalada tarbiya odobiga rioya kilishi,
o’zini tuta bilishi, sharoitini xisobga olib ta’lim tarbiya usulini tanlashi kerak.
O’qituvchi yosh kalb egasining eng yakin dust iva yo’l ko’rsatuvchi
murabbiysidir. Tarbiyachilik istedodining tub moxiyati va yo’l ko’rsatuvchi
murabbiysidir.
Oquvchi shaxsini ezgulikka eltishga da’vat etilgan o’qituvchi, yomonlikning
xar qanday ko’rinishidan mustasno bo’lishi lozim. O’qituvchilik kasbida igvogar,
xasadguy, ichkilikka maishatga mukkasidan ketgan, uz manfaatini jamiyat
manfaatidan ustun kuyadigan xudbin ta’magir kishilar, fikri buzuk, guruxboz va
maxalliychilar bulmasligi kerak. Chunki bunday o’qituvchilar odamlar orasiga
nifok tashlaydi, jamoani buzadi, ta’lim tarbiyani izdan chikaradi. O’qituvchi uz
oilasidagi mavkei va xurmati bilan xam elga o’rnak bo’lmog’i lozim. Ma’naviy
guzal, ahloqi pok, uz kasbini chuqur egallagan o’qituvchi fakat uz oilasidagina
emas balki hamma ota-onalarning xam eng yakin maslaxatguyi va sodik dusti
xisoblanadi.
O’qituvchining obrusi fakat uning o’zi uchungina emas balki yosh avlodning
ikbol-istikboli uchun xam muxim axamiyatga molikdir.
Demak o’qituvchi xama vaqt xam uz kasbiga bo’lgan etikobi va iftixori
bilan yashashi adolatli el nazarida munosib urni bo’lishi, fan bilan, mansab yo’lida
baland martabaga kutarilganda xam uz ustozlarini sira unutmasligi, uning barcha
muvofakiyatlarida ustozlarning akl zakovati chekan zaxmatlari, aziz umri borligini
27
sidki dildan kadrlamogi zarur. Chunki o’qituvchi erishgan baxt chukkisining asl
sababchilari uning ustozlari bo’lib, u ular oldida xamisha karzdordir. Shu o’rinda
xazrat Navoiyning:
Xak yo’lidan kim senga bir xarf o’qitmish ranj ila
Aylamak bulmas ado oning xakkin yuz ganch ila.
Ushbu misralarni eslamay ilojimiz yuk.
Do'stlaringiz bilan baham: |
