Samarqand davlat universiteti pedagogika fakulteti

Harakat
manbaiga
asoslanib ta’sir ko’rsatish: 
a) 
boshqa
kishi
orqali ta’sir ko’rsatish; 
b) 
o’ziga
-
o’zi
ta’sir qilish - ta’sir etish obyekti bilan subyekti mos tushadi. 
2. Subektning holatiga asoslanib ta’sir ko’rsatish: 
a) 
uyg’oq
holda
ta’sir ko’rsatish; 
b) 
uxlagan
holda
ta’sir ko’rsatish; 
c) 
gipoteza
holida
ta’sir ko’rsatish (faraziy, taxminiy). 
3.Ta’sir ko’rsatuvchining bor yoki yo’qligi, ta’sir ko’rsatish maqsadiga 
qarab, ongli ravishda, zo’r berish orqali amalga oshiriladi: 
a) 
oldindan
mo’ljallab ta’sir ko’rsatish; 
b) 
mo’ljallamaSdan
ta’sir ko’rsatish. Mo’ljallangan ta’sir ko’rsatishda 
o’qituvchi oldiga qo’yilgan maqsad asosida ruhiy ta’sir ko’rsatishni ongli tashkil 
etib, o’z oldiga qo’ygan natijaga erishadi. Masalan, o’qituvchi yaxshi o’qigan 

---

41 
o’quvchining o’qishdagi ijobiy tomonlarini o’quvchilar oldida maqtaydi va unga 
kuchli ta’sir etadi. Mo’ljallanmaganda ta’sir ko’rsatuvchi o’z oldiga maqsad 
qo’ymaydi. Ba’zan o’qituvchi o’zi tushunib yetmay, odatdagidan murakkab 
bog’lanishda bir o’quvchiga murojaat qilib unga kuchli ta’sir ko’rsatadi. Masalan, 
sen hamma vaqt shundaysan. Senga biror ishni topshirsam, baribir sen uni uddalay 
olmaysan, kabi. 
c) 
o’ziga
-
o’zi
ta’sir etish ham mo’ljallangan va mo’ljallanmagan. Inson 
ongli ravishda o’zidagi salbiy sifatlarni yo’qotishga intiladi. Mo’ljallanmaganda 
esa ongsiz, erkin, o’z xohishicha amalga oshiradi. 
4. Ta’sir etish natijasiga qarab ikkiga bo’linadi: 
a) 
ijobiy
; b) 
salbiy
. Ijobiy ta’sirda ijobiy ruhiy sifatlar shakllanadi (odat, 
qiziqishlar, munosabatlar). Salbiy ta’sir ko’rsatishda salbiy sifatlar shakllanadi. 
Masalan, tahqirlash, ma’naviyasizlik va h.k. 
5. Ta’sir etish mazmuniga qarab farqlanadi: 
a) 
ochiqchasiga
ta’sir ko’rsatish. Ta’sir ko’rsatishni to’g’ridan-to’g’ri, 
ochiqchasiga ta’sirlanuvchi biror aniq harakatga da’vat etadi. Masalsn, bundan 
keyin hyech qachon chekmaysan;
b) 
yashirin
holda ta’sir ko’rsatish. Ta’sir ko’rsatishda maqsad yashirinadi, 
to’g’ri aytilmaydi, u yoki bu mo’ljal qilingan ta’sir harakat orqali amalga 
oshiriladi. 
Ustoz - pedagoglar erishgan muvaffaqiyatlarning sirini bilishga harakat qilar 
ekanmiz, biz ularning pedagogik ta’sir usullaridan ustalik bilan foydalangan holda 
turli-tuman amaliy ta’lim-tarbiyaviy vazifalarni ustalik bilan hal etishlariga guvoh 
bo’lamiz. Bunda muhim rolni maxsus ko’nikmalar egallaydi: o’quvchilarni 
ijrimoiy foydali o’quv faoliyatiga safarbar eta bilish, muammo qo’ya bilish, jamoa 
va alohida shaxs bilan til topish, kuzata bilish, o’z kechinmalarini boshqacha 
bilish: ovoz, nutq, mimika, harakatlarini erkin boshqara bilish va h.k.