Leksikologiya bilib oling. Leksikologiya

yaxshisan
o‘zing ham, 
Yomonni
yomonlama. Menga qara, ey odam, Zamonni yomonlama. 
(Iqbol Mirzo) 
 
SO‘Z QO‘LLASH ME’YORLARI 
NUTQDA O‘RINLI VA NOO‘RIN SO‘ZLAR 
 
Bilib oling
. Nutqda so‘zlarni noo‘rin qo‘llash holatlari uchraydi. So‘zlami anglash, farqlash, 
tanlash va qo‘llash bilim va farosatni talab qiladi. O‘rinli va noo‘rin qo‘llashni aniqlash uchun ham 
bilim, farosat va mantiqiy tafakkur taqozo etiladi. Masalan, nutqda „Kechirasiz, mening joyimga 
o'tirib olibsiz“ gapida o'tirib olmoq so‘zi, „Ikki kishi talashib qolishibdi jumlasida talashmoq 
so‘zlari noo‘rin qo‘llangan. Ular o‘rniga gaplarni „Kechirasiz, bu joyni men band qilgan edim“, 
Ular tortishib qolishibdi deyish farosatdan darak beradi. 
8.1-mashq. Matn bilan tanishing. Noo‘rin qo‘llangan so‘zlarni aniqlab, o‘rniga quyida berilgan 
so‘zlardan maqbulini qo‘ying. 
RUHIY MUAMMOLAR DAVOSI
 
Kitoblarning ruhiyatni muolajalashda (davolashda) ishlatilishi haqida tinglaganmisiz 
(eshitganmisiz)? Psixologlar o‘z mijozlariga kitoblar taklif (tavsiya) qilishi, kitob orqali odam o‘z 

---

Muallif: Fazliddin O‘taganov 
91 965 55 99 
muammosidan chiqish ko‘yini (yo‘lini) topa olishi mumkin. Masalan, psixolog sizning 
muammongiz bilan tanishgach, aynan shu yoki shunga o‘xshash vaziyatga ro‘para (duch) kelgan 
odam haqidagi kitob (biografik yoki avtobiografik)ni tavsiya qiladi. Kitobni 
o‘qib, qahramon bilan ma’lum bir yodlarni bosib o‘tar ekansiz, sizga insayt (avval ma’lum 
bo‘lmagan yechimni birdan (to‘satdan) anglash)lar keladi. 
Psixolog sizga istalgan janrdagi, ma’nodagi (mazmundagi) kitoblarni tavsiya qilishi mumkin. 
Detektiv va sarguzasht kitoblar real vaziyatdan chalg‘ishga yordam bersa, ilmiy-fantastik adabiyot 
esa aktivlik (faollik) va tasavvurni quvvatlantiradi(kuchaytiradi). Qadimiy (Tarixiy) asarlar 
umrdagi (hayotdagi) maqsadni aniqlashtirishga yordam beradi. Diniy - axloqiy kitoblar kishida 
sabr-qanoatni tarbiyalaydi. Yumor va satira janridagi asarlar ijobiy kayfiyat ulashib, psixologik 
himoyaga o‘rgatadi. Aforizmlar uyumi (to‘plami) fikrlarni tartiblaydi va tiniqlashtiradi. San’at 
haqidagi kitoblar esa hasratda qolish (hayratda qolish) hissini uyg‘otadi. 
Kitob nafaqat bilim va dunyoqarashni o‘stirishda, balki ruhiyatimizda muvozanat o‘rnatishda 
ham nafli (foydali) ekanini anglagandirsiz? 
(„Kutubxona™“ kanalidan) 
8.4-mashq. 
Testlarni yeching va javobingizni izohlang. 
I. Qaysi maqolning suratli izohi berilmagan? 
 
A) Kitob ko‘rmagan kalla − giyoh unmagan dala. 
B) Kitob o‘qigan qushdek parvoz qilar. 
C
) Kitob − hayot uchun mayoq. 
D) Sohibkordan bog‘ qolar, donodan - kitob.
2. Berilgan matnda ajratilgan birikma qanday ma’noda qo‘llangan? 
− Bibinarzi, elomonlik bo‘lib, oydinlikka chiqaylik, katta bir kutubxona quraman, − dedi ota 
xomushgina termulib turgan xotiniga. 
− Niyatingizga yeting, otasi, oydinlikka chiqaylik, iloyim. (O. Hojiyeva) 
A) Yorug‘ joyga boraylik.