Zarralar fizikasi

86

---

Z0-3 
Z0-2 
Z0- 1 
Z0 
Z0-H 
Z0+ 2
3.6-rasm.
(3.6.2) 
ifodada 5 va 6 hadlar (kulon va simmetriklik energiyalariga mos 
kcluvchi) Z ga bogMiq:
2A-i,3+
z
Y_ = 0 ;
rz
yZ2A~113 + g -
—
1
^ Z—4— m yZ2A 'U3
+
£4 - 4Z £ 
+
4 
Z 2g =
 
0 .
A
hosila olsak:
2yZA~U3 - 4 £ + S£Z—
 = 0 .
A
ga ko‘paytirsak:
2yZAm - 4<^A
 + 8 £ Z = 0 ;
Z ( 4 £ + yA2,3) = 2£A;
2 
£4 
A
Z =
4£ + /А2'3 
2 + Z - A 2'3 ■
(3.6.3)
2#
87

---

у = 0,710 MeV, 
£,
= 23,7 MeV qiymatlami e’tiborga olsak (3.6.3) 
ifoda
z __ 
A 
A
(3.6.4)
2-23,7
(3.6.4) 
ifoda (3-turg‘unlik shartini ifodalaydi. Z = 
muvozanat zatyad 
deb ataladi. 
A
sonli izobarlarda zaryadi Z > ZM bo‘ Isa bu yadrolarda protonlar 
ortiq bo‘lib, neytron noyob yadrolar hisoblanadi. Bu yadrolar p —>n+P+,
p ' yoki ek y o ‘li bilan zaryadini jr
kamaytirib muvozanatga intilsa, Z <
ZM yadrolarda esa neytronlar soni 
so
ortiqcha boM ib,protonlar noyob
bo‘ladi, bu soha yadrolar n —>p+B“,
40
P "-yem irilish bilan zaryadlarini 
oshirib m uvozanat holatga kela
boshlaydi (3.7-rasm). 
0A 
0J 
шв
3.7-rasm.
Beta-yemiriluvchi yadrolarning toq-juft boMga ko‘ra, parabola chizig'i 
bir-birlariga nisbatan siljigan bo‘ladi. Juft-juft yadrolarda bogManish 
energiyasi katta bo‘lgani uchun parabola chizig‘i eng pastga siljigan bo‘ladi. 
Beta turg‘un holatdan uzoqlashib ketishsa ZM> Z b-yemiriluvchi neytron
ortiq yadrolar neytron yemirilishi, ZM < Z proton ortiq p 4, ek-yemiriluvchi
yadrolar proton yemirilishi mumkin.
3.7-§. Beta-spektr va neytrino
Beta-yemirilishda alfa-yemirilishdagi kabi beta-zarralar spektri diskret 
va monoenergetik bo‘lishi kerak edi. Lekin beta-radioaktiv yemirilishlarda 
hosil bo‘lgan beta-zarralar spektri uzluksiz ekani kuzatiladi (3.7-rasm). Beta-
88

---

znrralaming maksimal kinetik energiyasi ( E L beta-yemirilish energiyasiga 
yaqin bo‘ladi:
( r j
*
Е й .
V 
e
/max 
® 
p
Beta-yemirilishda chiquvehi p -zarralar energiyasi uzluksiz bo*Kb,
energiyasi n#dpii E ^ gaehadir. Dastlabki va mahsul yadrolarningenergiya 
holatlari diskret bo‘lib, bu holatlar orasida vujudga keluvchi b-zarralar 
energiyalari uzluksiz bo‘lishligi bu jarayonda energiya saqlartfnasligini
ko‘rsatadi. p -yemirilishda spektming uzluksizligini tushuntirish ufchun tuflicha
taxminlar qilindi. Masalan: 1 j p -yemirilishda yadroning uyg‘ongan holatlarida
yemiriladi, uygongan holatdan gamma-kvantlar chiqarish bilan asosiy holatga 
o‘tadi deb qaraladi. Bu to‘g‘ri emas, ko‘pgina yadrolardan gamma-kvant
umuman nurlanmaydi. 2) Bddnchisi, p -yemirilishda Yiyudgakelganzan^ar 
energiyasining bir qismi atomda yutiladi deb qaKiM i Bu ЩгКМй aniq 
kalometrik o‘lchashlar tasdiqlamaydi, spinini ham tushuntirib bo‘lmaydi: