Tosh kent davlat a g r ar universiteti ozbekjlston r espublik asi fanlar akadem iyasi z o o L o g iy a in st it u t I

Qo‘zg‘atuvchisming rivojlanishi. 
Voyaga yetgan urg‘ochi 
akantotsefalalar baliqlar ichagida tuxum qo‘yadi, ular fekaliylar 
bilan tashqi muhitga - suvga tushadi. Suvda ular oraliq xo‘jayinlar
163

---

(chig‘anoqli qisqichbaqasimonlar - Ostracoda, qanotlari osilganlar - 
Sialis, annelidlar - Nepheiis) organizmiga tushadi. Ular organizmida 
akantotsefalaming lichinkalari rivojlanadi. Baliqlar zararlangan 
oraliq xo‘jayinlami yoyishi natijasida kasallikni o‘ziga yuqtiradi. 
Baliqlar ichagida 21-28 kundan keyin akantotsefalalar jinsiy voyaga 
yetadi va ko‘paya boshlaydi. Tabiiy sharoitlarda invaziya asosiy va 
oraliq xo‘jayin organizmida saqlanib qoladi.
21 - rasm. 
Neoechinorhynchus rutili
Muller, 1780: 
a
- erkagi, 
b
- urg‘ochtsining xartumchasi, 
d
- tuxum 
(a-b-
Sudarikov, 1960 bo‘yicha; v - Petrushevskiy, 1954 bo’yicha).
Epizootologik ma’Iumotlar. 
Baliqlarning zararlanishi may oyi 
oxiri iyun oyi boshlarida kuzatilib, yoz o‘rtalarida (iyul-avgust) 
intensiv ravishda amalga oshadi. Invaziya ekstensivligi 60-70 %
164

---

gacha yetib, bitta baliq organizmida 320 tagacha akantotsefala 
topilishi mumkin. Kuzga kelib invaziya ekstensivligi va intensivligi 
keskin pasayadi. Neoxinorinxus tuxumlari suvda hayotchanligini 5- 
6
oygacha saqlab qoladi va oraliq xo‘jayinlaming zararlanish 
manbai bo‘lib qoladi.
Bizning tadqiqotlarimizda neoxinorinxoz orol mo‘ylovli balig4i 
va oddiy qora baliqda aniqlangan. Invaziya ekstensivligi 11.1-38.8 
% gacha o‘zgarib turadi. Baliqlar neoxinorinxoz bilan yilning issiq 
mavsumlarida zararlanadi (may-avgust).
Patogenez va kasallik belgilari. Akantotsefalalar kuchli 
rivojlangan xartumchalari va ularning ichak devorini teshishi ichak 
shilliq pardalarining buzilishiga olib keladi. Bu o‘z navbatida 
patogen mikrofloraning yaralarga o4ib olishini yengillashtirib, 
parazitlar yopishgan joylarda yailigianish jarayonlarining kelib 
chiqishini ta’minlaydi. Ichaklarda gemorragik yallig‘lanish, shilliq 
pardalarda qon qo'yilish holatlari kelib chiqadi. Akantotsefalalar 
yopishgan joylarda ichaklaming gipertrofiyasi kuzatiladi. Ichak 
tugunli tusga kiradi.
Kasal baliq o‘sish va rivojlanishdan orqada qoladi. Quwatsizligi 
sababli u baliqxo‘r qushlarga o‘Ija bo‘lishi yoki nobud bo‘lishi 
mumkin. Ma’lumki, akantotsefalalar xartumchasi xitinli ilmoqlarga 
ega bo‘lib, ular ichak devorlarini jarohatlab, yalliglanishni keltirib 
chiqaradi. Natijada ovqat hazm qilish jarayoni buziladi.
Patologoanatomik o‘zgarishlar. Asosiy o ‘zgarishlar ichak­
larda kuzatiladi. Ichaklar gemorrogik yalliglangan, shilliq parda- 
Sariga qon quyilgan boiadi. Ichaklarda ko‘plab akantotsefalalarni 
topish mumkin.
Diagnoz baliqlarni parazitologik tekshirish natijalari asosida 
qo‘yiladi. Ichaklarda akantotsefalalarni topish diagnozni tasdiqlaydi. 
Ichakda topilgan gelmintlar yig‘iladi va ularning tur tarkibi aniqlanadi.
Qarshi kurash ehoralari. Nosogiom suv havzalarida kasal­
likka chalingan baliqlar ovlanadi, veterinanya-sMitariya tadbirlari 
o‘tkaziladi, zararlangan oraliq xo‘jayinlarni yo‘q qilish maqsadida 
hovuzlar suvi quritiladi. Baliqlarning oziqasi uchun tayyorlanadigan
165

---

gammaruslar sog‘Iom suv havzalarida tayyorlanadi. Doimiy ravish­
da baliqlarda diagnostik tekshiruvlar oikazilib turiladi. Baliqlarni 
bir suv havzalaridan boshqasiga ko'clrirayotganda gelmintologik 
tekshiruvdan oikazilishi kerak. Ko‘chirilayotgan baliqlar orasida 
kasallik belgilari kuzatilsa va kasallik tasdiqlansa, bunday baliqlarni 
ko‘chirishga mxsat berilmavdi.