Tosh kent davlat a g r ar universiteti ozbekjlston r espublik asi fanlar akadem iyasi z o o L o g iy a in st it u t I

Qo‘zg‘atuvchisining rivojlanishi. 
Voyaga yetgan gelmintlar 
asosiy xo‘jayinlar - baliqchi qushlarda parazitlik qiladi. Ular tuxum 
ajratib chiqara boshlaydi, qushlarning ekskrementlari bilan birga­
likda suvga tushadi. Suvga tushgan tuxumlardan tanasi kiprikchalar 
bilan qoplangan lichinka - miratsidiya chiqadi. U kiprikchalar 
yordamida suvda ma’lum muddat suzib yuradi va oraliq xo‘jayin -
qorinoyoqli molluskalar organizmiga kirib oladi. 0 ‘zbekiston 
sharoitida oraliq xo‘jayin vazifasini 
Lymnaea auricularia, L,
bactriana, L. pereger
molluskalari bajaradi (Shakarboyev, 2009). 
Molluska organizmida lichinka jinssiz yo‘l bilan ko'payib, 
sporotsista, rediy, serkariya bosqichlarini o‘taydi. Serkariyalar 
molluska organizmidan ajralib chiqib, dumi yordamida bir qancha 
vaqt (sutka davomida) suvda suzib yuradi. Baliqlami qidirib topib, 
ularning teri qoplamasi, jabralari, ovqat hazm qilish organlari orqali 
baliq organizmiga tushadi, serkariyalar dum qismini tashlab 
yuboradi va metatserkariyalarga aylanadi. Qon tomirlari orqali ko‘z 
va ko‘z gavhariga yetib boradi (17-rasm).
Serkariyalar ko‘z gavhariga bevosita ko'zning muguz pardasi 
orqali kirib borishi ham mumkin. Diplostom metatserkariyalari 
kapsulaga o‘ralmaydi. Zararlangan baliqlami baliqchi qushlar tutib 
yeydi, ularning ichagida metatserkariyalar 4-5 kunda jinsiy voyaga 
yetadi va tuxum ajratib chiqara boshlaydi.
152

---

17-rasm. 
Diplostomum spathaeeum
ning rivojlanish sikli: 
a - tuxum; b - miratsidiya; d - mollyuska- sporotsistalar birinchi 
oraliq xo‘jayin; e - serkariya; f - ikkinchi oraliq 
xo‘jayin - metatserkariya; g - qushlar - asosiy xo4jay in.
Gelmintning to liq hayot sikli 2.5-3 oyda yakunlanadi, ammo bu 
suvning haroratiga bevosita bogiiq. Yozda suvning harorati 18- 
20°C boigan vaqtlarda tuxum dan lichinka chiqishi va oraliq 
xo'jayin organizmiga kirishi kuz va qish vaqtlariga qaraganda tezroq 
amalga oshadi. Baliqlar organizmida metatserkariyalaming yashash 
muddati aniq o'rganilmagart, ammo ayrim tadqiqotchilaming 
fikricha metatserkariyalar baliqlar organizmida o‘z hayotchanligini 
4 yilgacha saqlaydi va baliqchi qushlami zararlashi mumkin.