Pedagogikasi

49 М .Саттор.Узбек удумлари. -  Т.:  Фан,  1993Й
50 А.Каримов.  Бир  гапим  бор уч тилло. -  Т.:  Адолат,  1992,  36-6.
113

---

A njum andagilarning  ham m asi  beixtiyor  «Oh!»  deb  yuboribdilar. 
«N im a  b o ‘larkin  endi?»  -  degan  savol  bilan  Sultonga  qarashibdi.  Lekin 
Boyqaro  kayfiyatidagi  sam im iyat  aslo  y o ‘qolmabdi.  U  jilm ayganicha 
sochiq  bilan  liboslarini  artib,  yiqilgan  xizm atkorga:  « B o‘tam,  tur 
o ‘rningdan,  k o ‘zingga  qarab  yursang  boMardi.  Bora  qol,  kiyim laringni 
alm ashtirib  ol,  -  debdi  m ehribonlik  bilan.  Sultondan  bunday  olijanob- 
likni  kutm agan  kishilar  hayrat  bilan  Xusaynga  boqishibdi.  Shunda 
m ehm onlardan  biri  o ‘z  hissiyotini  yashirolm ay:  «Ey,  saxovatli  Xusayn! 
Shu  lahzadagi  olijanobligingiz  ham m am izni  maftun  etdi.  B oshqa  sulton 
bo‘lganida gunohkorni  o ‘limga buyurishi  hech gap emas  edi»,  -  debdi.
Tavba!  -  debdi  Xusayn  Boyqaro  yengil  jilm ayib.  -  Ul  xizm at- 
korim iz  falokat  bosib  yiqilib  tushganidayoq  hijolatdan  o ‘lib  bo ‘lganku! 
N echuk endi  biz o 'lg an   odam ni  yana oMimga buyurar ekanmiz.
M ehm onlar  X usaynning  olijanobligi-yu,  donishm andligiga  tahsinlar 
o ‘qibdi.  Zero,  «Gunohni  yashirgan  kishilar  marddir,  zulm kor  johillik 
bedavo  darddir,» -  deb xulosa qilishibdi.
Xalq  pedagogikasi  m anbalaridan  biri  bo'lgan  diniy  ta ’lim otlarda 
ham  xalqim izga  xos  insoniy  fazilatlar  o ‘z  aksini  topgan,  yosh  avlodni 
fozil,  oqil  va  barkamol  qilib  tarbiyalash  m asalalari  keng  yoritilgan. 
M asalan,  H azrat  X oja  Bahouddin  Naqshbandning  insonlarga  bergan 
ta ’limoti  sakkiz fasldan  iborat b o ‘lib,  ular:
1.  X ush har dam -  doim o  hushyor va ogoh bo ‘lmoq.
2.  N azar va qadam  -  yurgan y o ‘lni  bilib  bosmoq.
3.  Safar dar Vatan -  Vatanni  kezib  ko'rm oq  va uni  sevmoq.
4.  X ilvat dar anjum an -  ham m a jo y d a o'zlikni  anglam oq.
5.  Yodkard -  iym on-e’tiqodni  doim o dilda saqlamoq.
6.  Bozgasht -  yom on  fikrlarni dildan,  hayoldan quvmoq.
7.  N igohdasht -  hayolu-fikrlam i  so f saqlamoq.
8.  Y o d d o s h t- Haq taoloni  ham isha yodda tutm oqdan  iboratdir.
Dono  xalqim izning  ta ’kidlashicha,  quyidagi  sakkiz  xil  kishining
suhbatini  g ‘anim at  bilm oq  kerak:  birinchisi  -  yaxshilikni  biladigan,  haq- 
huquqni  ado  qiladigan;  ikkinchisi  -   m ehru-m uhabbati  zam onaning  har 
qanday  hodisalari  ostida  ham  o'zgarm aydigan;  uchinchisi  -   ulug‘  kishi- 
larni  tarbiya qilgan  arboblarga  izzat va  hurm at  ko‘rsatadigan; to ‘rtinchisi
-  
fisqu-fujurdan, 
y o lg ‘ondan, 
takabburlikdan 
parhez 
qiladigan; 
beshinchisi  -  g 'a zab   paytida  o ‘zini  q o ‘lga  oladigan;  oltinchisi  -  saxovat 
bayrog‘ini  k o ‘tarib,  bechoralar  hojatini  chiqaradigan;  yettinchisi  -  
sharm u-hayoni  o 'z ig a   qurol  qilib  olib,  har  qanday  holatda  ham  odob 
chegarasidan  tashqariga  chiqm aydigan;  sakkizinchisi  -   olim   va  dono
114

---

kishilar  bilan  d o ‘stlik  aloqalarini  o ‘rnatib,  fisqu-fiijur  ahlidan  qocha- 
digan kishidir.
Suhbatidan  qochish  lozim  boMgan  sakkiz  kishidan  birinchisi  -   tuz 
xaqini  bilm aydigan  va  tuzligMngga  tupuradigan,  ikkinchisi  -   besabab 
g ‘azablanadigan  va  g ‘azabini  bosolm aydigan;  uchinchisi  -   uzoq  umri 
bilan  m ag‘rurlanadigan,  o ‘zini  oddiy  axloq  qonun-qoidalaridan ozod  deb 
hisoblab,  k o ‘ngliga  yoqadigan  ishlarni  qilaveradigan;  to ‘rtinchisi  -   har 
bir  ishni  m akru-hivla  bilan  ado  qiladigan  va  bu  y o ‘lni  to ‘g ‘ri  deb 
tushunadigan;  beshinchisi  -  y o lg ‘on  va  xiyonatni  shior qilib  olib,  rostlik 
va  vijdonlilikni  tan  olm aydigan;  oltinchisi  -   nafs  k o 'y ig a  tushib,  hoyu- 
havasni  maqsad  qiblasi  deb tushunadigan;  yettinchisi -   besharm,  behayo 
b o ‘lib,  sho‘rlik  va  beodoblik  bilan  kun  o ‘tkazadigan;  sakkizinchisi  -  
hech  qanday  sababsiz  yaxshi  odam lar  haqida  yom on  o ‘ylaydigan  va 
hech  qanday  hujjatsiz  ilmu  donish  arboblariga  tuhmat  toshini  otadigan 
kishidir  (D onolar bisotidan.).51
N utq  m adaniyati, m uloqot odobi,  go‘zal  va ta ’sirli  so'zlash  Sharqda, 
xususan,  o ‘zbeklarda  tarbiyalanganlikning,  m a’rifatlilikning,  ziyolilik- 
ning  asosiy  belgilaridan  biri  hisoblangan.  Shu  bois  ham  xalqim iz 
so ‘zlashish  odobi  m asalalariga  katta  e ’tibor  qaratgan.  Jum ladan,