4j Каримов И.А. Юксак маънавият- енгилмас куч. Т.: Маънавият, 2008 143-бет.
103
qulog‘iga yetib boribdi. K arvondagilar: «Karvon halokatga uchrabdi,
boMmasa bunaqa ovoz chiqarm asdi. Yordam ga chaqiryapti, borm oq ke-
rak», - deb ulam ing oldilariga yetib borishibdi. Suv berib, falokatga uch-
ragan savdogarlarni saqlab qolishibdi-da, savdoga birga olib ketishibdi.
C ho‘lda suvsizlikdan halokat holiga kelgan savdogarlarni saqlab qolgan
narsa doira ekan. Shu-shu doira «taka-taka-tum » deb ovoz chiqara bosh-
ladimi, odam larda tetiklik, jasurlik, dadillik kayfiyatlari uyg ‘onarkan.
« Ja z o » rivoyatida esa q o ‘shiq sehri, insonlarga xos b o ‘lgan
ziyraklik, topqirlik, aql tarannum etiladi: « Bir shahzoda y o lg ‘iz o ‘zi
ovga chiqibdi. U hech q o ‘rqm ay, qalin to ‘qay ichiga kirib bedarak
ketibdi. Podshoning yuragiga g ‘ulg‘ula tushibdi. Bosh vazim i oldiga
chaqirib: « 0 ‘g ‘limni tezda topasan, topm ay qaytib kelsang yoki yom on
bir xabar keltirsang o g ‘zingga q o ‘rg‘oshin quydiram an», - debdi. Bosh
vazir odam larini olib, to ‘qayga ravona b o ‘libdi. Q idirib-qidirib
qarasalar, shahzodani yovvoyi hayvon oMdirib ketgan emish. V azir
podshoning oldiga borib bu xabam i aytishga yuragi betlam abdi. Keyin
bir jo y g a to ‘planib m aslahat qilishibdi. V azir bilan birga borgan
odam lardan biri: «M ana shu to ‘qayning narigi chetida bir dono chol bor,
o ‘sha chol nim a qilish kerakligini aytib beradi, shuning oldiga boram iz»,
- deb m aslahat beribdi. V azir boshliq podshoning odam lari o ‘sha
cholning oldiga borishibdi, b o ig a n gaplam i aytib berishibdi. Chol
o ‘ylanib turib: «M ayli, m en o ‘zim borib javobini beram an», - debdi.
B ular ham m asi shahzodaning o ‘ligini bir yerga yashirib, podshoning
saroyiga boribdilar. Z o ‘r tashvishda o ‘tirgan podsho darrov: «X abar
topib keldingizm i?» - deb so ‘rabdi. H am m a jim turaveribdi, chunki kim
to ‘g ‘risini aytsa, o g ‘ziga q o ‘rg ‘oshin quyilishi kerak edi. Shunda haligi
odam q o ‘liga dutorini olib chala beribdi. D utordan shunday m ungli,
qay g ‘uli ovoz tarqalibdiki, podsho o ‘g ‘liga nim a b o ‘lganini darrov sezib
olibdi. Podsho o g ‘ir qay g ‘u chekibdi, keyin g ‘azab bilan: «C holning
o g ‘ziga q o ‘rg ‘oshin quyilsin», - deb buyruq beribdi. Haligi chol: «M eni
a v f eting, podshohim , m enda hech ayb y o ‘q, q ayg‘uli xabarni men em as,
m ana bu dutorim aytdi, jazoni shu dutor tortishi kerak», - debdi. Podsho
buyruqni chor-nochor o ‘zgartiribdi: dutorning qom iga q o ‘rg ‘oshin eritib
quyibdilar.
M a’lum ki, yurtim izdagi tarixiy obidalar, m illiy m e’m orchilik
nam unalari ulkan aham iyatga ega boMgan yodgorlikdir. U lam ing har
biri m illiy boyligim iz, m illiy o ‘zligim izni anglatib turuvchi tarixiy
xotira, saboq, odobnom alardir. A na shu xalq durdonalari jah o n m e’m or-
chiligi tarixida o ‘zlarining badiiy qadr-qim m ati, obro‘siga k o ‘ra M isr,
104
Hindiston, Eron, antik Yunoniston va qadimgi Rimdagi m ashhur
m e’morchilik yodgorliklari bilan haqli ravishda bir qatorda turadi.
Bu obidalar bir necha asrlardan beri vaqt sinovlariga bardosh berib
kelayotganligi, betakror bezaklari va salobati bilan jahon xalqlarini
m aftun qilib kelinoqda. Yosh avlod nihoyatda yuksak aql-zakovat
mahsuli boMgan bunday arxitektura ansambllari, m ahobatli binolam i
k o ‘rib, ulardagi m islsiz g o ‘zaIlikni his qiladilar. H unarm and ustalar
ishini k o ‘rib, hunar o ‘rganishga yanada qiziqishi ortadi. Shuningdek,
bunday m onum ental qurilishlar, m ajm ua va yodgorliklar yoshlarni
axloqiy tarbiyalashda muhim m anba hisoblanadi.
A jdodlarning m e’m orchilik qobiliyatidan faxrlanish hissi vatanni
sevishga, vatanparvarlik hissining uyg‘onishiga olib keladi. Vatanpar-
varlik esa axloqiy tarbiyaning bosh m ezonidir.
Yurtim izdagi har bir tarixiy m e’morchilik obidalari o ‘ziga xos
m urakkab arxitektura asosida qurilgan va ju d a katta m ehnat sarflangan.
Jum ladan, Samarqand shahridagi Sherdor madrasasi 1619-1636
yillarda Sam arqand hokim i B ahodir Y alangto‘sh tom onidan Abdujabbor
loyihasi asosida qurdirilgan.
M e ’m or A bdujabbor «Sherdor» m adrasasining peshtoqini hech
qaysi m e’m orchilikda takrorlanm aydigan uslubda bezaydi. Unda
hayvonlar, o ‘sim lik va issiqlik, y o ru g iik manbai boMgan quyosh orqali
komil
insonni
aks
ettirishga
muvaffaq
boMgan.
Bu
m e’mor
A bdujabbom ing nafaqat naqsh tilini, balki go ‘zallik falsafasini,
naqshlam ing ramzlarini bilgan mohir usta bo‘lganidan dalolat beradi.
M adrasaning ham m ani o ‘ziga tortadigan jihatlaridan biri shundaki,
uning peshtoqiga sher, ohu, quyosh va inson yuzining tasviri tushirilgan.
Sher boshining birinchi ramziy m a’nosi tirik m avjudotlar ichida
eng aqlli va kuchli qilib insonlam ing yaratilganligini anglatadi. Tasvir
Sam arqand hokimi Bahodir Y alangto'shbiyning dovyurakligi, aql-
zakovati, epchilligi, ziyoli va donoligiga qiyoslanib, uning burji sher,
m uchali esa yoMbarsligiga ishora qilingan.
Shem ing qulog‘i esa insonlam i hushyorlikka undashi, y a ’ni halol va
harom luqm aning farqini hushyorlik bilan ajrata bilishga undaydi.
A sarda ajdodlarim izdan Abu N asr Forobiyning quloq haqidagi ibratli
fikrlari ham keltirilgan. «A gar quloqni nim alardan berkitish kerak, deb
so'rasalar, aytgil, a w a l botil va bid’at so ‘zlardan, ikkinchidan, behuda
va foydasiz so ‘zlardan, uchinchidan, g ‘iybat va bo'hton so ‘zlam i
eshitishdan. Chunonchi, g ‘iybatga quloq solgan g ‘iybatchining gunohiga
sherikdir».
105
Sheming tishi orqali aql-zakovatda, ilmda, tafakkurda o ‘tkir bo‘lish lo-
zimligi, tili esa dunyodagi eng shirin va achchiq narsa ekanligi eslatib o ‘tiladi.
K o‘z tasvirida insonning qalb k o ‘zi ram ziy m a’noda ifodalangan
bo ‘lib, inson olam ni k o ‘zi bilan k o ‘radi, lekin shunday narsalar borki,
inson ularni qalb k o ‘zi bilan k o ‘rishi va idrok etishi kerakligi m a’nosida
ifodalangan.
A ynan yoshi ulug‘ sher tasviri insonlar va B ahodir Yalang-
to ‘shbiyning donoligi, tajribaga asoslangan aql-zakovati yuksak darajada
ekanligi ram zi sifatida k o ‘rsatilgan.
Sherning tanasidagi qora zuluk shakllarida yovuzlik va tun
ifodalanib, hayot oq va qora ham da tun va kundan iboratligiga ishora
qilingan. O q rang poklik, ezgulik va y orug‘likni bildirsa, qora rang
yovuzlik ram zi sifatida olingan.
X ulosa qilib aytganda, m e’m oriy obidalarda aks etgan har bir bezak,
naqshning o ‘z siri va falsafasi bor. A jdodlarim iz tom onidan asrlar davo-
m ida barpo etilgan ulkan, mahobatli m e’moriy obidalam ing boy maz-
muni va teran m ohiyatini yosh avlodga yetkazish m uhim vazifalari-
m izdan biridir.
Do'stlaringiz bilan baham: |