Pedagogikasi


Хасан  ап-Басрий -  олим,  кавмни А ллох  ва Расулининг мухаббатида тутиб турувчи



Download 3,59 Mb.
Pdf ko'rish
bet62/107
Sana29.12.2021
Hajmi3,59 Mb.
#80238
1   ...   58   59   60   61   62   63   64   65   ...   107
Bog'liq
Xalq pedagogikasi.Mutalipova M.J

Хасан  ап-Басрий -  олим,  кавмни А ллох  ва Расулининг мухаббатида тутиб турувчи, 
залолатдан огох этиб,  маърифат сари бошлагувчи зот.
88


islom  dunyosidagi  eng  nufuzli  m anbalar deb  tan  olingan  oltita  ishonchli 
hadislar  to ‘plam ining  m ualliflari  yashab  ijod  qilganlar.  Yana  shunisi 
aham iyatliki,  m azkur  olti  m uhaddisning  deyarli  ham m asi  0 ‘rta  Osiyo 
xalqlari  vakillari  bo‘lib,  ular  Abu  A bdulloh  M uham m ad  ibn  Ismoil  al- 
Buxoriy  (810-870),  Imom  M uslim   ibn  al-Hajjoj  (819-874),  Abu  Iso 
M uham m ad  ibn Iso at-Term iziy (824-892), Im om   Abu  Dovud  Sulaymon 
Sijistoniy  (817-880),  Imom  Ahm ad  An-N asoiy  (830-915),  Imom  Abu 
Abdulloh  M uham m ad  ibn M ojja (824-886) kabi  siymolardir.
Ushbu  m uhaddislarning  har  biri  hadis  ilm ining  rivojiga  salmoqli 
hissa  qo ‘shgan  m ashhur  olim lar  hisoblanadi.  Hadis  ilmida  «Am ir  al- 
m o ‘miniyn»  degan  sharafli  nom ga  sazovor  b o ig a n   Imom  al-Buxoriy 
alohida  e ’tiborga  molik  bo‘lgan  buyuk  olimdir.  U  k o ‘plab  hadisshunos 
olim lardan  saboq  olib,  m uhaddislar  Abdulloh  ibn  M uborak  va  boshqa- 
lam ing  hadis  to ‘plam larini  t o i i g ‘icha  yod  olgan.  Uning  ustozlaridan 
shayx  Doxiliy  shogirdining  bahslashish  m ahoratiga,  dalillam i  keltirish- 
dagi  izchil  m antig‘iga  ko‘p  m arta  qoyil  qolgan,  tan  bergan  va  olqishla- 
gan  edi.  Buxoriy  islom  m am lakatlarini  kezib, jam i  600  ming  hadis yozib 
olgan,  shundan  100  m ing  sahih  va  200  ming  g ‘ayri  sahih  hadisni  yod 
bilar  edi.  Uning  ustozi  Imom  Axmad  al-M arvaziy  «Butun  Xurosondan 
M uham m ad  ibn  Ismoil  kabi  olim  chiqqan  emas»,  -  degan  edi. 
Shogirdlaridan  biri  A m ir  ibn  Fallos  esa  «B uxoriyga  m a'lum   bo'lm agan 
hadis,  albatta,  ishonchli  hadis  em asdur», 
-  deydi.  Imom  al-Buxoriy 
avlodlarga  boy  ilmiy  meros  qoldirgan,  u yozgan asarlar soni  20 dan ortiq 
bo'lib, 
«Al-Adab  al-M ufrad»,  «At-Tarix  as-S ag‘ir»,  «Kitob  al-Ilal», 
«Asomi  us-sahoba»  kabilar  shular  jum lasidandir.  U lardan  eng  muhimi 
«A l-Jom e’  as-Sahih»  asaridir.  A sam ing  ahamiyatli  tomoni  shundaki, 
Imom  al-Buxoriygacha  o ‘tgan  m uhaddislar  o ‘z  to ‘plam lariga  eshitgan 
barcha  hadislarini  tanlab  o ‘tirm ay,  qatorasiga  kiritaverganlar.  Imom  al- 
Buxoriy  esa  turli  roviylardan  eshitgan  hadislarni  toifalarga  bo'lib, 
ulam ing  ishonchli, y a ’ni  sahihlarini  ajratib  alohida kitob yaratgan.
Allom a  ibn  Sallohning  ta ’kidlashicha,  al-B uxoriyning  bu  asariga 
kiritilgan  ishonchli  hadislarning  soni  takrorlanadiganlari  bilan  birga 
7275ta  bo ‘lib,  takrorlanm aydigan  holda  esa 4000  hadisdan  iborat.  Imom 
Buxoriy  nafaqat  yirik  olim,  balki  g o ‘zal  xulq-atvori,  odamoxunligi, 
m uruvvatliligi,  him matliligi  va  beqiyos  sahovatliligi  bilan  ham  barcha- 
m izga ibratdir.
Im om   al-Buxoriyning  «A l-Jom e’  as-sahih»  asarining  yozilganiga 
taxm inan  1200  yil  b o ‘ldi,  lekin  hanuzgacha  islom  ta ’limotida  muhim 
m anba  sifatida  yuqori  baholanib  kelinm oqda.  Q uyida  shu  asardan 
nam unalar keltiramiz:
89


-  Alloh har bir ishda  m uloyim likni yaxshi  k o ‘radi.
-  Zolim   birodaringga  ham,  m azlum   birodaringga  ham   yordam   qil. 
Shunda  u  kishidan  so'raydilar:  «M azlum ga  yordam   berish  m asalasi 
tushunarli,  am m o  zolim ga  yordam   berishlikni  qanday  tushunm oq 
kerak?»  Rasullulloh  (s.a.v.)  javob   berdilar:  «Zolim ni  zulm   qilishdan 
qaytarishing ham  unga qilgan yordam ing b o ‘ladi».
-  Alloh  nafratiga  eng  loyiq  kishi  odam lar  bilan  o ‘ta  xusum at  va 
adovatda b o ‘lguchi  kishilardir.
-  Kim ki  faro von  hayot  kechiray  va  dunyoda  yaxshi  nom  qoldiray 
desa,  qarindosh-urug‘lariga  m ehribon  b o ‘lsin,  ularning  ahvolidan  doim o 
boxabar b o ‘lib tursin.
-  Kimki  A lloh  va  oxirat  kuniga  ishonsa,  faqat  yaxshi  so ‘zlardan 
gapirsin,  aks  holda tilni  tiyib yursin,  sukut saqlasin.
-  M usulm on  kishiga uch kundan ortiq  o ‘z birodaridan  arazlab,  gina 
saqlab,  gaplashm ay-so'rashm ay  yurish  mum kin  em asdur.  U lardan  qaysi 
biri  birinchi  b o ‘lib salom lashsa,  o ‘shanisi yaxshirog‘idir.
Hadis  ilm ining  y ana  bir  m ashhur  vakili  Imom  at-Term iziydir. 
Term iziy  Im om   Buxoriy,  Im om   Muslim,  Abu  Dovud  kabi  m ashhur 
m uhaddislardan  hadis  ilmi  sirlarini  o ‘rganadi  va ju d a  k o ‘p  shogirdlam i 
ham  tayyorlaydi.  T erm iziyning  yozgan  asarlari  «Kitob  al-ilal»  («Illatli 
hadislar  to ‘plam i»),  «K itob  at-tarix»  («Tarix  kitobi»),  «K itob  ash- 
shamoil  an-nabaviyya»  («P ayg‘am bam ing axloq-odob  va sayru suluklari 
haqida kitob») kabilardir.  Shulardan eng mashhuri  «Sunan»  nom li  hadis­
lar to ‘plam idir.  Quyida ushbu asardan hadis nam unalarini  keltiram iz:
-O dam larga  shukur  aytm aydigan  kishi  A llohga  ham   shukur 
qilmaydi.
-Ik k i  narsa  borkim ,  k o ‘pchilik  ularning  qadriga  etm aydi:  biri 

so g ‘liq,  ikkinchi -  b o ‘sh vaqt.
-C hinakam   sabr-toqatli  deb  m usulmon  kishining  m usibat  yuz 
bergandagi  chidam liligiga aytiladi.
-M arh um   otasining  d o ‘stlari  bilan  doimo  m uloqotda  b o ‘lib  turish -  
eng olijanob  ishlardandir.
-Q arindosh-urugM ar 
bilan  aloqani  uzgan  kishi  jannatga  doxil 
bo‘Imas.
-O dam larga  xayrixohliging  bu  sening  sadaqang.  Xayrli  va  yaxshi 
ishlar  qilishga  d a ’vat  etishing  va  zulm dan  qaytarishing  -  sening  sada­
qang.  A dashgan  kishilarga to ‘g ‘ri  y o ‘l  ko'rsatishing  ham  -  sadaqa.  Hatto 
kam bag'allarga  xushm uom alada  b o ‘lishing  ham   -  sening  sadaqang. 
Yerda  halaqit  berib  yotgan  biror  toshni  bir  chekkaga  olib  q o ‘yishing
90


ham  -  sadaqa.  0 ‘z chelagingdagi  suvdan  boshqalarga  berish  ham  sening 
sadaqang hisoblanadi.
-K im g a oliyhim m atlilik berilgan bo‘lsa,  unga ham m a narsa berilgan 
hisoblanadi.  Kim ga  u  berilm agan  b o ‘lsa,  unga  hech  narsa  berilm agan 
b o ‘ladi.
Shu  o ‘rinda Hazrat  Ali  (r.a.)  nasihatlari  va  hikm atlaridan  nam unalar 
keltirishni  jo iz  deb  topdik,  zéro:  har  bir  m o ‘min  kishi  hikm at 
o'rganishga,  uning m ag‘zini  chaqishga intilishi  kerak:
-O d o b   u lug'vor kiyim-kechak b o is a ,  fikr tip-tiniq oynakdur.
-K im ki  kerilib,  o ‘zidan  m am nunu  -  m ag‘rur  boMib  yursa,  u  o ‘ziga 
nisbatan  boshqalar nafratini  ko‘paytiradi.
-D ushm aningdan  ustun  kelsang,  uning  gunohini  kechir,  so'ng ra 
shunday  b o ig a n ig a   shukur  ham  qilgin.  Sening  kechirganing  xudoga 
shukrona bildirganing b o ‘ladi.
- 0 ‘ziga  d o ‘st  topolm agan  kishi  odam larning  eng  ojizi  sanaladi, 
bundan  ham   ojizrog‘i  esa  oldiniga  birorta  d o ‘st  topadi-yu,  keyiniga  uni 
ham  y o ‘qotib q o ‘yadi.
-Ishonch  to ‘rtga  bo‘linadi:  ziyraklik,  hikm atning  farqiga  borish,  bir 
narsadan  ibrat  ola  bilish,  o ‘tm ish  donishm andlarining  aytganini  bajo 
keltirish.
-S ahovatli  bo ‘l,  lekin  isro f  qilma,  andoza  bilan  b o ‘l,  lekin  baxil 
b o ‘lma.
- Yaxshi juftlik  bir-biridan rizo kishilardan b o ‘ladi.
-E n g   z o ‘r  boylik  -   aql,  eng  katta  kam bag‘allik -   axmoqlikdir.  Eng 
dahshatli  narsa  -   m anm anlik,  eng  yaxshi  narsa  -   xushxulqlikdir.  Eng 
yaxshi  kishi yaxshi  xulq  sohibidir.
-A q lli  kishining  tili  yuragining  ortida  b o ‘ladi,  axm oqning  yuragi 
tilining orqasida boMadi.
-Jo h il  kishi  yo  o ‘ta  serharakat  bo ‘ladi,  yo  boMmasa  harakatining 
ketini o ‘ylam aydigan b o ‘ladi.
-K im ki  odam lar  ustidan  hukm  yuritishga  jazm   qilar  ekan,  barcha 
narsadan  oldin  u  o ‘zini  o ‘sha  ishga  o ‘rgatsin,  tilidan  oldin  siyrati, 
maslagi  u lu g 'v o r boMsin.
-U c h  narsa halokatga eltadi:  baxillik,  nafs  istagi va xudbinlik.
-E h so n   qilsang,  kerilib  bajo  keltirma,  uni  doim o  kamtarona,  uzr 
bayon etib  qil.
- Doim o yaxshilikka intil,  albatta uni topmay  q o ‘ymaysan.
-K ishining  eslanishiga  uning  bilim  m a’rifati,  aqlu-zakovati  sabab
b o ‘ladi.
91


-Q a ri  nodon kishidan k o ‘ra dono yosh  bola yaxshi.
-D il  quvvati  -  iym onning salom atligidandur.
-D ushm an nasihatidan  uzoq  b o ‘lganingga shukur qil.
- Ilm -fandan so ‘z b o ‘ladigan joy jannat bog ‘laridan sanaladi.
- Y um shoq  so ‘z k o ‘ngil  rishtasidir.
«A vesto»  ta ’limoti,  Q u r’oni  Karim  saboqlari,  buyuk hadisshunoslar 
m erosi  o ‘zbek  xalq  pedagogikasida  o 'z ig a  xos  o 'rin   egallagan.  Ushbu 
m eros  orqali  o ‘zbek  xalqi  o ‘z  farzandlarini  aqlan  yetuk,  jism onan 
baquvvat,  axloqan  pok  qilib  tarbiyalashga  intilgan.  Ana  shunday  ta ’lirn- 
tarbiya  natijasida  yosh  avlod  teran  fikrli,  olijanob  fazilatli,  aql-idrokli, 
yuksak  m adaniyatli  barkam ol  shaxs  b o ‘lib  voyaga  yetm oqda.  Shu 
o ‘rinda  yosh  avlodni  diniy  ta ’lim otlar  asosida  tarbiyalashga  salbiy  ta ’sir 
etuvchi  turli  diniy  oqim lar,  diniy  ekstrem izm ,  m issionerlik,  fanatizm  
kabi  q o ‘poruvchi  illatlarning zararli  oqibatlarini  tushuntirishim iz,  buning 
uchun  diniy  ta ’limotlarni  asosli  tarzda  to ‘g 'ri  tushuntirish  zarurligini 
aytib  o ‘tish  joizdir.  B uning  uchun  turli  diniy  oqim lardan  farzandlari- 
m izni  asrashim iz,  ularni  hushyor  va  ziyraklikka  chaqirishim iz,  tahdidlar 
m ohiyatini  hayotiy  m isollar  bilan  to ‘g ‘ri  tushuntirishim iz,  bunda  esa 
xalq 
pedagogikasining 
barcha 
im koniyatlaridan, 
xususan, 
diniy 
ta ’lim otlardan oqilona foydalanishim iz lozim  b o ‘ladi.
0 ‘zbek  xalqining  islom  m adaniyati  rivojiga  q o ‘shgan  beqiyos 
hissasining  yuksak  e ’tirofi  sifatida  ta ’lim,  fan  va  m adaniyat  m asalalari 
b o ‘yicha  islom  tashkiloti  -  A Y SESK O   tom onidan  2007  yil  Toshkent 
shahri  «Islom   m adaniyati  poytaxti»  deb  e ’lon  qilindi.  M am lakatim iz 
hayotidagi  bu  ulkan  m adaniy-m a’naviy  voqea  haqida  yurtboshim iz 
shunday  deydi:  «Bugungi  kunda  islom  diniga  nisbatan  butun  dunyoda 
qiziqish  va  intilish  kuchayib,  uning  hayrixoli  va  tarafdorlari  k o ‘payib 
borayotgani  hech  kim ga  sir  emas.  Buning  asosiy  sababi  -  birinchi  galda 
m uqaddas  dinim izning  haqqoniyligi  va  pokligi,  insonparvarligi  va 
bag‘rikengligi,  odam zotni  doim o yaxshilik  va  ezgulikka chorlashi,  hayot 
sinovlarida  o ‘zini  oqlagan  qadriyat  va  a n ’analam i  ajdodlardan  avlodlar- 
ga  etkazishdagi  buyuk  o ‘mi  va  ahamiyati  bilan  bogMiq.  Ayni  paytda  bu 
holat  dinim izning  um um bashariy  m adaniyat  va  sivilizatsiya,  ilmu  fan 
rivojiga q o ‘shgan buyuk hissasi  bilan ham  izohlanadi».
Dem ak,  yuksak  axloqiy  andozalarni  o ‘zida  m ujassam lashtirgan 
islom  dini  m a ’rifat,  m a’naviyat,  tinchlik,  g o'zal  xulq-odob  ifodachisi 
sifatida  xalq  pedagogikasining  muhim  m anbai,  ajralm as  bir  b o ‘lagi 
b o ‘lib  qolaveradi.
92



Download 3,59 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   58   59   60   61   62   63   64   65   ...   107




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish