Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги муҳаммад ал-хоразмий номидаги

 
Some important recommendations for developing e-Government System 
 
1. Nation-wide common e-ID for people 
2. Transparency of the system and usage of personal information 
People are afraid of the usage of their personal information, which is ‘Our government 
may use our personal information for other purposes that we can’t access to’. 
If the system is completely black box for people, then they must hesitate to participate in 
/ use the system. 
3. Government/Local government must focus on security of the system, especially take care 
of information leak / alteration. 
4. One-stop service. 
If the system has more than one entry point, people can’t find the exact entry they need. 
In addition, kind and clear guide must be essential. 
5. Standardization of business process 
Each ministry, each local government and agency may have their own business process, 
which may cause arguments during e-government development. Standardization of 
business processes and even code systems before starting development is essential. 
In case where standardization among ministries is too difficult, then simple interface 
between e-Gov. system and each ministry’s system can be next choice. 
6. Cross ministries/agencies leader(Cabinet CIO) is essential. 
We don’t need more than one project leader. Too many cooks spoil the broth. 
7. E-Government system should be people-centered system, not government-centered 
system. 
8. Government should provide business chances to private sector for better collaboration. 
9. Government should make every effort so that people would get interested in the e-Gov. 
System. 
 

---

162 
ЎЗБЕКИСТОН ИҚТИСОДИЁТИДА ЭЛЕКТРОН ТИЖОРАТНИНГ 
ТУТГАН ЎРНИ 
Н.А.Расулов (Наманган давлат университети, Иқтисодиёт кафедраси ўқитувчиси) 
 
Мамлакатимизда ишлаб чиқаришни изчил диверсификация қилиш, ички ва ташқи 
бозорда рақобатдош маҳсулотларни кўпайтириш, кичик бизнес ҳамда хусусий 
тадбиркорлик субъектларига бизнес юритиш учун қулайликлар яратиш, юқори 
технологияларга асосланган янги ишлаб чиқаришларни ташкил этиш, иқтисодиётнинг 
барча жабҳасига замонавий ахборот-коммуникация технологияларини жорий қилишга 
алоҳида эътибор қаратилмоқда
14
. 
Ҳозирги кунда интернет инсон ҳаёти ва онгига мустаҳкам ўрнашиб олди. Инсон 
XXI асрга келиб, ўз ҳаётини электрон почта ва ижтимоий тармоқларни текшириш, 
халқаро миқёсда содир бўлаётган турли хилдаги янгиликларни ўқиш каби одатий 
машғулотларсиз тасаввур эта олмайди. Интернет тармоғи дунё мамлакатлари миқёсида 
электрон тижорат имкониятлари орқали кенг тарқалган бўлиб, хусусан, Ўзбекистонда ҳам 
электрон тижоратнинг янги имкониятлари ривожланиб бормоқда.Биз энг аввало электрон 
тижорат нима деган саволга жавоб беришимиз лозимдир. Электрон тижорат – компьютер 
тармоқлари ёрдамида амалга оширилиши мумкин бўлган барча турдаги молиявий ва савдо 
транзакцияларни ҳамда ушбу транзакцияларни амалга ошириш билан боғлиқ бизнес-
жараёнларни ўзига олган иқтисодий тармоқдир. Бозор иқтисодиёти шароитида электрон 
тижоратнинг жадал ривожланиши юқори иқтисодий самарадорликни таъминлашга, 
инновацион тадбиркорлик фаолиятининг янада тараққий этишига хизмат қилади. 
Ҳозирги кунда мамлакатимизда электрон тижорат тез суръатларда ривожланиб, 
тадбиркорлар ва истеъмолчиларга кенг имкониятлар яратиб бермоқда. Ўзбекистонда 
электрон тижоратни ривожлантириш UZCARD тизимини аҳолига тадбиқ этиш орқали ҳар 
қайси вақт ва жойда мобил телефонлар ёки комьпютер воситалари орқали тўловларни 
амалга ошириш жорий этилган. Ҳозирда мамлакатимизда U-pay, Click, Mbank кабилар 
орқали онлайн режимда тўловларни амалга ошириш мувоффақиятли фаолият 
кўрсатмоқда. Электрон тижорат орқали инсонлар уйларидан чиқмасдан ҳам турли хилдаги 
товар ва хизматларни сотиб олиш имкониятига эга бўлиб бормоқдалар. Ҳозирги кунга 
келиб, қуйидагилар электрон тижорат турлари ҳисобланади:- икки тадбиркор ўртасидаги 
электрон тижорат;- тадбиркор ва истеъмолчи ўртасидаги электрон тижорат;- тадбиркор ва 
давлат 
ўртасидаги 
электрон 
тижорат;- 
истеъмолчи 
ва 
давлат 
ўртасидаги 
тижоратМамлакатимиз иқтисодиёти ва бизнес соҳасига ахборот технологияларини 
жадаллик билан кириб келмоқда, электрон тижорат ва электрон тўловларнинг замонавий 
тизимлари жорий қилинмоқда, интернет тармоғи миллий сегменти тараққий этмоқда. 
Хусусан, 2013 йилда электрон савдоларда амалга оширилган давлат харидлари 
ҳажми 417 млрд. сўмни ташкил этди, савдолар якунлари бўйича бюджет маблағларининг 
тежалиши эса 83 млрд. сўмга тенг бўлди. Бунда давлат харидлари доирасида етказилган 
товарлар ва хизматларнинг 83 фоиздан ортиғи кичик бизнес субъектлари улушига тўғри 
келди
15
. 
2016 йилга келиб, мамлакатимизда фаолият юритаётган баъзи тижорат банклари 
электрон тижорат соҳасида ўз маҳсулотларини миллий бозорга олиб чиқишди. 2016 йилда 
электрон тижорат бўйича пул ўтказмаларининг умумий суммаси 998,192 миллиард сўмни 
ташкил этди, бу эса 2015 йилга нисбатан 130 фоизга ошди
16
. Электрон тижорат тизимини 
такомиллаштириш бўйича Вазирлар Маҳкамаси томонидан “
Ўзбекистон Республикасида 
2016-2018 йилларда электрон тижоратни ривожлантириш концепциясини тасдиқлаш 
14
Э.Рўзметов Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлис Сенати аъзоси 
15
Finance.uz 
16
Давлат статистика қўмитаси асосида тайёрланди 

---

163 
тўғрисида"ги қабул қилинган қарори мамлакатимизда молиявий хизматларнинг онлайн-
имкониятларини кенгайтиришга хизмат қилмоқда. 
Бунинг натижасида интернет-дўконларининг пайдо бўлиши, супермаркетларда 
истеъмолчилар харидларни тезда амалга ошириш имконияти юзага келади. Ҳозирги кунда 
электрон тижоратни ижобий жиҳатлари шундаки, истеъмолчилар асосан тўловларни 
мобил алоқа, интернет хизмати орқали амалга оширишмоқда. Лекин айрим ҳолатларда 
истеъмолчи онлайн-харидларга ишончсизлик билан мунабатда бўлиб қолмоқда.
Электрон тижорат ривожлантириш уни янада такомилллаштириш бўйича 
қуйидагиларни амалга ошириш мақсадга мувофиқ: 
- интетернет банкинг хизматидан фойдаланишдаги 2 фоизлик устама суммасини 
камайтириш; 
- ишлаб чиқариш корхоналарининг импорт ёки экспорт жараёнларида электрон 
савдони ташкил этиш тизимини такомиллаштириш; 
- интернет хизматидан фойдаланиш имконияти мавжуд бўлмаган (имконияти 
чекланган) истеъмолчилар муқобил дастур ишлаб чиқиш; 
- электрон тижорат фаолиятини олиб боришнинг ҳуқуқий асосларини 
такомиллаштириш; 
- электрон тижорат билан шуғулланувчи корхоналар фаолиятига баҳо берувчи 
рейтинг тизимини ишлаб чиқиш 
- вилоятлар ҳокимликлари сайтларида маҳаллий ишлаб чиқарувчилар томонидан 
таклиф этилаётган товар ва хизматлар каталогини яратиш; 
- электрон тижоратни олиб бораётган корхоналарнинг истеъмолчилар ҳуқуқларини 
ҳимоя қилиш борасидаги қонунчиликка риоя этишини назорат этиб бориш керак.