Ўзбекистон тарихи хрестоматия

Эйлатон шаҳар харобасининг водий тарихидаги ўрни ва роли.
Юқорида таъкидлаганимиздек, Эйлатон каби йирик шаҳар қолдиғи ҳозирча 
водийнинг бошқа бирон ерида аниқлангани йўқ. У ўз тузилиши (икки қатор 
кучли мудофаа девори билан ўраб олингани, ички ва ташқи шаҳарлардан 
иборат бўлгани) ва майдони (200 га)га кўра катта шаҳар қолдиғи эди. Эйлатон 
ўзига хос шаҳар-қўрғон вазифасини бажарган, деб айтиш мумкин. Чунки 
атрофи мустаҳкам девор билан ўраб олинган катта майдон (тахминан 150-180 
га) нотинч пайтларда яқин ҳудудлардаги аҳоли ва чорвани хавф-хатардан 
сақлаш учун хизмат қилган бўлиши керак. Қолаверса, бу шаҳар, бизнингча, 
деҳқон ва кўчманчи аҳоли манфаатлари туташган жойда бунёд этилиб, 
Фарғонанинг ўзига хос маъмурий-бошқарув маркази ҳисобланган.
1
Горбунова. Культура Ферганы.
2
Кудратов.

---

106 
Айрим тадқиқотчилар Эйлатонни саклар билан боғлайдилар
1
. Бунга 
эътироз билдириб айтмоқчимизки, бу шаҳарни бунёд этишда фойдаланилган 
минг йиллик қурувчилик тажрибаси кўчманчи халқлар (саклар) учун тезда 
ўзлаштирилиши қийин бир жараён эди
2
. Сак учлиги (сакская триада) 
предметлари: от-улов абзаллари, қурол-яроғлар, ҳайвонлар тасвири солинган 
буюмлар Эйлатонда ҳам, Фарғонада ҳам топилгани йўқ. Қолаверса, водийнинг 
текислик қисмида сакларга оид бирорта ҳам қабр ёки мозор аниқлангани йўқ, 
демак, улар бу ерда бўлмаган. Бу урбанизация жараёнида кўчманчилар 
таъсирини инкор этиш, дегани эмас. Чунки Фарғона қадимдан ривожланган 
деҳқончилик туманлари билан Қозоғистон, Олтой, Сибирь кўчманчилари 
ўртасида “оралиқ макон” ҳисобланган. Демак, Эйлатон ва унинг даври аҳолиси 
бошқа ердан келган кўчманчи (сак) эмас. Уларни суғдийлар, хоразмийлар каби 
деҳқончилик билан шуғулланган фарғоналиклар, деб аташ мумкин
3
. Улар 
тўғридан-тўғри Чуст маданияти анъаналари давомчилари эди.