Ўзбекистон тарихи хрестоматия

Уй-жойлар
ҳақида маълумот жуда кам. Қазиб очилган хоналар 
деворлари пахсадан тикланган (ўлчамлари (3,7x2 м), полда ўчоқ қолдиғи 
аниқланган. Яна бир уй қолдиғини Ю.А.Заднепровский ўрганган. Унинг 
узунлиги 11 м, эни торроқ бўлиб, 3 м эди. Девори пахсадан тикланган, эни 80-90 
см бўлиб, 50 см баландликда сақланиб қолган. Хуллас, турар жой бинолари 
Эйлатонда унча катта бўлмаган ва алоҳида-алоҳида қурилган. Уларнинг 
1
Энг сўнгги (2001-2003 йиллардаги Б.Х.Матбобоевнинг) археологик қазишмаларига кўра, Андижон шаҳри остида 
ҳам бу давр (мил.ав. VI-IV асрлар) қатламлари аниқланди.
2
Заднепровский. Эйлатанская культура.

---

105 
ёнидаёрдамги хўжалик мажмуаси: ўралар, майдончалар ва ўчоқлар қурилган. 
Умуман олганда, бундай турар жойларда бир патриархал оила яшаши мумкин 
бўлган. 
Хўжалиги.
Умуман, Эйлатон ёдгорлиги ва унинг даври бўйича ҳеч 
қандай ёзма манба йўқ. Тўғри, Ҳеродотда ва унинг замондоши Гекатейда 
Аҳоманийлар империяси таркибидаги округда қандайдир “париканийлар” 
яшагани эслатилган. Лекин париканийлар Фарғонада яшаганлиги ҳали исбот 
этилмаган фараздир. Демак, фақат археологик ёдгорликларгина бизга бу давр 
тўғрисида тўлақонли маълумот бера олади. Ушбу давр топилмалари Симтепа, 
Суфон, Пилолтепа каби ёдгорликлардаги маълум қатламлардан ва Оқтом, 
Валик, Ниёзботир, Тулайкан, Қўнғай каби қадимги мозорларда топилган
1
. 
Эйлатон ва у даврда яшаган аҳоли асосан деҳқончилик билан 
шуғулланган. Арпа, буғдой, тариқ етиштирилган, ёдгорликларда уларнинг 
қолдиқлари қайд этилган. Шоли ҳам Фарғона водийсида айнан шу пайтдан 
ўстирила бошланган, деган фикр бор. Деҳқончилик билан бирга чорвачилик 
ҳам ўз ўрнига эга бўлган. Чорвадорлар текисликда жойлашган шаҳар ва 
қишлоқлар атрофидаги адирликлар ва тоғолди районларида ўз мол-ҳолини 
боққанлар. Шундан бўлса керак, адир ва тоғолди жойларда Эйлатон даврига 
оид қадимги мозорлар кўплаб учрайди.
Эйлатон ҳунармандлар шаҳри бўлган: кулолчилик, темирчилик, 
тўқувчилик ривожланган. Буни 1988-1990 йилларда олиб борилган археологик 
ишлар ҳам тасдиқлайди
2
. Хусусан, сопол пишириладиган иккита хумдон 
топилди. Улар ер юза қисмига юмалоқ шаклда қурилган: ўтхона ва сопол 
пишириладиган қисми сақланиб қолган. Хумдон ўлчамлари (3,3x3,5 м) унинг 
кўп миқдордаги кулолчилик буюмларини пиширишга мўлжалланганини 
билдиради. Сопол қолдиқлари, кўплаб тошқол парчалари ҳам сопол идишлар 
бозор учун ишлаб чиқарилганига ишора қилиб турибди. Аста айланадиган 
кулоллик чархи ҳам Эйлатон давридан бошлаб қўлланилгани ҳақида ашёвий 
далиллар мавжуд. Темир ишлаб чиқариш ва темирчилик, назаримизда, унча 
ривожланмаган. Бунга сабаб темир рудаларининг камлиги, узоқдалиги ва темир 
ажратиб олиш жараёни қийинлиги бўлиши керак. Темирдан ясалган буюмлар 
аҳоли кундалик ҳаётига кириб борган бўлса-да, ҳали оммавий ишлатилмас эди.