Iqtisodiyot asoslari

Monopol renta
 - 
tabiiy iqlim sharoitlari
 
o’ziga xos bo’lgan hududlarda erga 
ishlov berish natijasida vujudga keladi. Bunday hududlarda etishtirilgan 
mahsulotlar boshqa hududlarda etishtiril-masligi bilan farqlanib, bu xil mahsulotlar 
(choy, kofe, sitrus mevalar) doimo yuqori talab bilan iste’molchilar tomonidan 
sotib olinadi. Bu esa ushbu mahsulotlarga yuqori narx darajasini va monopol foyda 
olish imkonini belgilab beradi. 
Undirma sanoatdan olinadigan renta
- er osti boyliklariga, ularning sifati va 
qazib olish xarajatlariga mos tarzda olinadigan rentadir. 
Qurilish uchastkalaridan olinadigan renta
 
erning tabiiy hosildorligi uchun 
olinadigan rentadan farq qilib uning joylashgan o’rniga bog’liq bo’ladi. Agar er 
yirik shaharlarga, transport yo’llariga va noyob tabiatli hududlarga qanchalik yaqin 
bo’lsa, undan olinadigan renta miqdori shunchalik yuqori bo’ladi.
Ma’lumki er taklifi cheklangan, unga bo’lgan talab esa muttasil o’sib 
boradi.Erga bo’lgan talab va uning taklifining o’zgarib turishi natijasida er narxi 
ham o’zgarib turadi. Er narxi renta miqdoriga to’g’ri mutanosiblikda, foiz 
darajasiga nisbatan esa teskari yo’nalishda o’zgaradi. Er narxini quyidagi 
hisoblashlar asosida aniqlashimiz mumkin bo’ladi: 
R 
 
 
En q --- x 100%
 
 
 
F 
 
 
En - er narxi; 
 
 
R - er rentasi 
 
 
F - foiz stavkasi. 
 
Er narxi darajasiga er maydonining joylashgan o’rni, erning hosildorligi, er 
maydonining 
muqobil 
ishlatish 
imkoniyatlari 
mavjudligi, 
infratuzilma 
ob’ektlarining etarlicha rivojlanganligi kabi omillar ta’sir ko’rsatadi. Er taklifining 
cheklanganligi undan samarali foydalanish yo’llarini izlab topishni talab etadi. 
Ishchi kuchi bozori, xususan ishchi kuchi taklifi xususiyatlari shundan 
iboratki, xodim qancha vaqt ishlashni va qancha vaqtni dam olish va muqobil 
mashg’ulotlarga ajratishni o’zi hal qiladi. Mehnat bozorida “o’rin almashtirish 
samarasi va daromad samarasi” amal qiladi. 
Mehnat resurslarini sifat jihatdan takomillashtirish iqtisodiyotning o’sish 
sur’atlari bilan bevosita bog’liqdir. Shuning uchun ham mamlakatda mehnat 
bozorini, mehnatni boshqarish institutlarini va uning iqtisodiy - huquqiy 
mexanizmlarini yaratish eng asosiy vazifalardan biridir. Mehnat bozori va uning 
normal faoliyat ko’rsatishi quyidagi omillarga bog’liq: 
-