Sh. M. Narziyev sh. X. Kiikbonov

T a b iiy h avo a lm a sh tirish . 
T abiiy havo alm ash tirish tash q arid a n bino ichiga 
kirgan sovuq havo bino ichidagi issiqlik h iso b ig a issiqlik qabul qilib, isigandan 
keyin hajm i keng ay g an lig i sababli y en g illash ib b in o n in g yu q o ri to m o n larig a qarab 
h arak atlan ad i va ag ar b iz b in o n in g yu q o ri q ism id a h av o n in g ch iq ib ketishi uchun 
tru b a yoki tirq ish lar hosil qilsak u n d a b iz havoni tash q arig a chiq arib y u b o rish
im k o m y atig a e g a b o 'la m iz . B iz ja ra y o n h ar qanday san o at korxonasi binosida, 
shu n in g d ek h ar qanday b inoda, ayniqsa, so vuq fa sld a u zlu k siz d a v o m etadi v a bu 
hodisani aeratsiy a deb y u n tila d i.
S an o at k o rx o n a la n d a , ayniqsa, kim yo sanoati k o rx o n alarid a k o 'p m iq d o rd a 
issiqlik ajralishi bilan k ech ad ig an ja ra y o n la rd a tabiiy sh am o llatish n in g aham iyati 
n ih o y atd a k atta b o 'la d i. C hunki bu sex lard a alm ash tirilad ig an h av o n in g m iqdori 
ju d a k atta b o 'lg a n lig i sababli m exanik sh a m o lla tish g a ju d a k a tta m a b la g ' 
sarflash g a to 'g 'r i keladi. B u n d ay issiq sex la rd a ajralib ch iq ay o tg an issiqlikni tabiiy 
sh am o llatish y o 'li b ilan c h iq arib yub o rish a n c h a g in a iq tiso d iy sa m a ra berishini 
hiso b g a olish kerak
82

---

B u n d a asosiy e ’tib o rn i h av o n in g kirish y o 'n a lish la ri va ch iq ish jo y larin i 
t a ’m in lash katta rol o 'y n a y d i M a ’lum ki issiq havo y u q o rig a qarab k o ‘tan lad i, 
sovuq havo esa p a stg a y o 'n a la d i. S h u n in g uchun k o ‘p m iq d o rd a issiqlik ajralib 
ch iq u v ch i sexlarda so v u q havoni pold an 4 m b alan d lik d an berish m aqsadga 
m u v o fiq hisoblanadi. S o v u q havo p astg a qarab y o 'n a lis h i b o rasid a issiq havo bilan 
aralashadi, isiydi v a v u ju d g a kelgan tabiiy o q im lar h a rak atig a q o 's h ilib u zlu k siz 
harak at hosil qiladi B u u z lu k s iz harak at d avom ida o q im la rg a yangi dan-yangi 
m iq d o rlar q o s h ilis h i n a tija s id a yuqori to 's iq la r tom on y o 'n a la d i va b ir qism i tabiiy 
sham ollatish tirq ish larid an ta sh q a rig a chiqib ketadi, b ir qism i e sa sovib y an a 
p astg a qarab y o 'n a la d i va bu bilan havoning x o n a ichidagi ay lan m a harakatini 
k u ch ay tirish g a o 'z h issasin i q o 'sh a d i. Shunday qilib b in o larn in g ichida havo 
harak atin in g tutash o q im lari v u ju d g a keladi. A gar ta sh q a rid a havo n ih o y atd a issiq 
b o 'ls a , (30-40 °C atrofida) tab iiy sh am o llatish ehtivoji oshadi.
T abiiy sh am o llatish n i h iso b lash , asosan, m a ’lum isish h iso b ig a y engillashib, 
b in o n in g y u q o n q is im la n d a y ig 'ilg a n o rtiq ch a bosim ni, b iro n -b ir havo chiqarib 
y u b o rish jo y id a n chiqarib y u b o rish g a m o 'ljallan g an . F a ra z qilaylik m a lum
k o 'n d a la n g k esim g a e g a b o 'lg a n sexni um um iy havo bosim i a so sid a belgilab 
olasak, m a’lum b a la n d lik k a k o 'ta rilg a n havo isib, x o n a h a ro ra tig a tenglashgan 
ch iz ig 'in i 0-deb faraz qilaylik. Shu 0 chiziqdan yuqori to m o n d a b osim o rtiq ch a 
b o 'lib , past to m o n d a b irm u n c h a k am b o 'lish im isb o tsiz tu sh u n ilad i.
H osil 
b o 'lg a n
o rtiq c h a
bosim
balandlik 
h iso b ig a 
b o 'lg a n lig id a n
uni 
q u y id ag ich a ifodalash m um kin:
Л R = H ( y m- Y „ ) .
b unda N -quyi havo kirish jo y i bilan yuqoridagi havo chiqish joyi orasidagi 
balandlik;
Ym - tashqaridagi h av o n in g zichligi, k g / m ';
Y „ 
- ichkaridagi h a v o n in g zichligi, k g /m ’.
B undan tashqari tabiiy havo alm ash ish shamol t a ’sirid a h am b o 'lis h i m um kin. 
A gar binoga sham ol u rilay o tg an to m o n d ag i bosim sham ol h iso b ig a b irm uncha
83

---

ijobiy b o 'ls a , sham ol u rm ay o tg an to m o n d a b o sim salbiy y o 'n a lis h d a b o 'la d i va 
buni q u y id ag ich a ifodalash m um kin:
Д R = R r R2 
b u n d a R p s h a m o l u rilay o tg an to m o n d ag i bosim ;
R 2-sham ol urilm ayotgari to m o n d ag i bosim .
A g ar b in o g a h ar ik k ala bosim kuchi tab iiy sh am o llatish vazifasin i bajaryapti 
deb hisoblasak:
Д R =(Ym-Yu) H + (R ,- R 2).
O rtiq ch a b o sim m iqdorini an iq lag an d an keyin chiq arib y u b o n la y o tg a n havo 
m iqdorini ham aniqlash m um kin:
Q = Hf