Sh. M. Narziyev sh. X. Kiikbonov

---

SH.M.NARZIYEV
SH.X.KIIKBONOV

---

O 'ZBEK ISTO N R ESPUBLIK ASI
OLIY VA 0 ‘RTA M AXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
SH.M .NARZ1VEV, SH .X .K U R B O N O V
HAYOT FAOLIYATI
XAVFSIZLIGI
O zbekiston Respublikasi Oliy va о rta maxsus ta lim vazirligi tomonidan
5640100 - Hayotiy faoliyat xavjsizligi bakalaxnat ta 'lim vo nalishi
talabalari uchun a quv qo ilanma sifatiJa tavsiya etilgan
T O S H K E N T
« Y A N G I N A S H R »
2019

---

U O ‘K: 631 006 015.8 
КВК: 84 (5У)5
N arziyev Sh.M.
H ayot faoliyati xavfsizligi. 0 ‘q u v q o ‘llanma/. N arziyev Sh.M., 
K urbonov Sh.X. - Т.: «Yangi nashr», 2019. - 234 b
KBK: 84 (5У)5
IS B N -9 7 8 -9 9 4 3 -2 2 -3 7 8 -3
T a q r i z c h i l a r :
S h.S hom urodova-T K T T “ Sanoat ekologiyasi” kafedrasi dotsenti t.f.n.;
A. Abduraxm anova - ToshDTU “H ayot faoliyati xavfsizligi” kafedrasi dotsenti t.f.n
Ushbu o'quv qo'llanm a hayot faoliyati xavfsizligini t a ’minlash bilan bog'liq bo'lgan ladbirlar
doirasida nazariy bilim va amaliy ко 'nikmaga ega bo 'Igan insonningfaoliyatyuritishiga mo 'Ijallan-
gan mavzular, та lumotlar va tavsiyalar atroflicha muhokamasi asosida yaratilgan.
О quv qo 'llanma barcha oliy о 'quv muassasalari bakalavriat ta 'lim y o 'nalishlariga mo ‘Ijallan-
gan. Shuningdek, undan ushbu sohaga bog 'liq bo Igan korxona va tashkilotlarmng xodimlari foyda-
lanishlari mumkin.
О 'quv qo ‘llanma oliy ta lim tizimida о ‘quv adabiyotlarini yaratish talahlariga mos ravishda
tayyorlangan.
В учебном пособии изложены всесторонние обсуждения (всесторонне обсужденные) темы,
информаций и рекомендаций для подготовки человеческой деятельности с теоретическими
знаниями и практическими навыками в рамках мероприятий, связанных с обеспечением безо­
пасности жизнедеятельности.
Учебное пособие предназначено для студентов бакалавриата всех вузов, а также для со­
трудников, занятых на прамыиаенных и производственных предприятиях.
Пособие подготовлено в соответствии с требованиями по созданию литературы в систе­
ме высшего учебного образования.
The training manual provides comprehensive discussions on topics, information and recommen­
dations fo r the preparation o f human activities with theoretical knowledge and practical skills in the
fram ew ork o f activities related to ensuring safety o f life activity.
The manual is intended fo r bachelor students o f all universities, as well as f o r employees employed
in industrial and industrial enterprises.
The manual is prepared in accordance with the requirements fo r the creation o f literature in the
system o f higher educational education.
IS B N -9 7 8 -9 9 4 3 -2 2 -3 7 8 -3
© «Yangi nashr». 2019

---

KIRISH
M a'lum ki m am lakatim iz m ustaqilligi milliy ta ’lim sohasida tub islohotlami 
am alga oshirish uchun zamin yaratdi Zam onaviy talablar inobatga olingan holda, 
oliy o 'q u v m uassasalarining o ‘quv dasturlarini m untazam takomillashtirib borish 
ishlarini tiishkil etish bugungi kunning dolzarb vazifalandan biri hisoblanadi.
O 'zbekiston Respublikasi M DH davlatlarida birinchi b o iib 0 ‘zbekiston 
Respublikasi ta ’lim sohasida q a t’iy islohotlar am alga oshirila boshlandi. Ayniqsa 
“ la 'lim to 'g ‘risida”gi qonun va “Kadrlar tayyorlash Milliy d a s tu ri’ning am alga 
kiritilishi yangi bosqichni boshlab berdi. N atijada ta ’lim tizimi va mazmun - mohiyati 
bozor munosabatlari sharoitidan kelib chiqib takom illashtinldi.
Hozirgi vaqtda mamJakatim izning barcha sohalarida islohotlam i am alga 
oshirish, odam larning dunyoqarashini o ‘zgartirish, yetuk va zamon talabiga javob 
beradigan 
mutaxassis 
kadrlarni 
tayyorlashni 
hayotning 
o 'zi 
taqozo 
etadi. 
Respublikada 
ta ’lim 
tizimini 
m ustahkamlash, 
uni 
zamon 
talablari 
bilan 
uyg'unlashtirishga 
katta 
ahamiyat 
berilmoqda. 
Bunda 
mutaxassis 
kadrlarni 
tayyorlash, ta’hm v a tarbiya berish tizimi islohotlar talablari bilan chambarchas 
bog'langan b o'lishi muhim ahamiyat kasb etadi. Zam on talablariga javob bera 
oladigan mutaxassis kadrlarni tayyorlash, D avlat talablari asosida ta ’lim va lining 
barcha tarkibiy tuzilm alarini takom illashtirib borish oldim izda turgan dolzarb 
masalalardan biridir
O 'zbekistonda jolib borilayotgan islohotlardan asosiy maqsad, yurtim izda 
sog'lom va barkamol, bilimli, yuksak m a’naviy-ahloqiy fazilatlarga ega b o lg a n
avlodni shakllantirishdan iborat. 
Aynan ana shu m aqsadga erishish uchun 
Prezidentim iz rahnam oligida yangi davrda yashaydigan, yangicha fikrlaydigan, yangi 
ishlab chiqarish, ijtimoiy sharoitlarda faoliyat k o ‘rsatadigan, zamonaviy innovatsion 
texnologiyalarni tatbiq etishning mezonini va rivojlanishini belgilovchi “H arakatlar 
strategiyasi” hayotga tatbiq etilm oqda
S ayyoram izda ro ‘y berayotgan tabiiy, texnogen, ekom antiqiy tusdagi xavf- 
xatarlam i b artaraf etish, talafotlar k o 'lam ini kam aytirish, insonlar hayoti va moddiy
boyliklarga vetadigan zararlarning oldini olish yoki ularni kam aytirishni t a ’m inlash
3

---

o 't a m uhim va dolzarb m uam m olar sirasiga kiradi. Shuni alohida t a ’kidlash 
luzim ki, ishliib chiqarish jaray o n in in g misli k o 'rilm ag a n yuksak taraqqiy etgan 
texnologiyalar 
bilan 
t a ’m inlanishi, 
tabiiy 
rivojlanishdagi 
ayrim 
noxush 
vn/.iyiitlaining 
nuirakkablashuvi 
aholi 
salom atligi, 
atrof-m uhit tozaligi 
va 
u|ti(liyotnmg barqaror rivojlanishiga tahdid solib turibdi. 
Shuning uchun 
innonlami hayot faoliyati xavfsiz.ligiga tayyorlashga alohida e 'tib o r berish muhim 
aham iyat kash etadi C hunonchi, O 'zbekiston davlatining ijtim oiy taraqqiyotining 
asosiy om ilini fuqarolarning hayotiy faoliyatini m uhofaza qilish tashkil etadi
Ishlab chiqarish tarm oqlarida ishlovchilar uchun qulay sanitariya-gigiyena 
sharoitlarini yaratish, 
o g 'ir jism om y kuch sarflanadigan 
m ehnat turlarini 
m exam zatsiyalashtirish, avtom atlashtirish, ish ja ra y o n id a y uzaga keladigan salbiy 
xavf-xatarlam i y o ‘qotish chora-tadbirlarim am alga oshirish inson hayot faoliyati 
xavfsizligini ta ’m inlashning bir qirrasini tashkil etadi Oxirgi yillarda k o 'p g in a 
ishlab chiqarish tarm oqlarida ish sharoitlari yaxshilangan b o ‘lsa-da, ayrim 
sohalarda bunday sharoitlar talab darajasida em as Bunga sabab ishlab chiqarish 
dastgohlanning eskirganligi, ishlab chiqarish muhiti talablanning buzilishi, xavfsizlik 
vositalarining 
kam ligi 
yoki 
yo'qligidir. 
Shuning 
uchun 
ishlab 
chiqarish 
tarm oqlarida 
xavfsiz 
so g 'lo m
m ehnat 
sharoitini 
yaratish 
ish 
jarayonini 
qulaylashtirish, mehnatni ilmiy tarafdan tashkil etish, xavfsiz m ehnat uslublarini 
qo'llash, m ehnat charchoqliklarini chiqarish tadbirlarini q o 'lla sh n i talab etadi. Bu 
vazifalam i am alga oshirishda har bir b o lg 'u s i m utaxassis kadrdan faoliyatda sodir 
b o'lishi mumkin bo 'lg an xavflar haqidagi ta sa w u rla r va ularning kelib chiqishini 
oldini olish choralari haqidagi bilim ko'nikm alarni talab qiladi. “ Hayot faoliyati 
xavfsizligi" (HFX) o 'q u v fani esa yuqoridagi m aqsadlarga erishishga xizm at qiladi 
"H ayot faoliyati xavfsizligi” o 'q u v fani o 'z im n g tekshinsh obyektlari 
b o 'y ic h a qabul qilingan qonunlar va hukum at qarorlari asosida inson hayot 
faoliyati xavfsizligini ta ’m inlashda nazariy bilim lar va am aliy k o 'n ik m a larg a 
tayangan holda, xavfsiz faoliyatni tashkil qilish, favqulodda vaziyatlar va aholi 
xavfsizligi, y o n g 'in xavfsizligini ta ’m inlash, jaro h a tla n g an la rg a tez tibbiy yordam
ko'rsatish qoidalarini o'rgatadi.
4

---

Fanni o'qitishdan maq;sad - b o la ja k mutaxassislarga hayotiy faoliyatlarida 
yuzaga keladigan xavflam ing kelib chiqish sabablarini, xususiyatlarini, oqibatlarini 
va ulami yo'qotish qoidalarini, xavfsiz ish sharoitlanni yaratish, tabiiy, texnogen, 
ekom antiqiy va boshqa tusdagi favqulodda vaziyatlardan aholini him oya qilish, 
ularni nazariy va amaliy jihatdan him oyalanishga ham da jarohat olganlarga birlamchi 
tibbiy yordam ko'rsatish qoidalarini o'rgatishdan iborat
Ushbu m aqsadga erislhish uchun fan talabalami nazariv bilimlar, amaliy 
ko ‘nikmalar, hodisa va jarayonlarga uslubiy jfondashuv ham da ilmiy dunyoqarashini 
shakllantirish vazifalarini bajaradi
5

---