Sh. M. Narziyev sh. X. Kiikbonov

Tavakkalchilikning maqbul (ruxsat etilgan) kunsepsiyasi. 
An anaviy 
xavfsizlik texnikasi q a t’iy talab, y a ’ni har bir ishlab chiqansh jarayonining birorta 
ham halokatsiz, zararlanishsiz, shikastlanishsiz bo'lishini talab etadi. Lekin hayot bu 
konsepsiya (tushuncha) texnosfera qonuniyatlariga noadekvat ekanligini ko'rsatadi

---

Y uqorida ta ’kidlaganim izdek tavakkal ijtim oiy va individual turlarga bo'linadi.
Individual tavakkal - alohida shaxs uchun m a lum turdagi xavfni xarakterlaydi. 
Ijtim oiy tavakkal - bu bir guruh odam lar uchun b o 'lg an tavakkal.
Tavakkal va xavflam i jam oatchilik tom onidan qabul qilish subyektivdir, K o ‘p 
sonli bir vaqtdagi yo'qotishlarga olib keluvchi yagona voqealarni insonlar birdaniga 
sezadi va qabul qiladi. Shu vaqtda xususiy voqea natijasida bir yoki katta bo'lm agaii 
guruh odam lam ing halok b o 'lish shov-shuvi h alokatlargaolib kelmaydi.
Ishlab chiqarishda bir kunda 40-50 odam o 'lsa, mam lakat b o 'y ich a har xil 
xavflardan 1000 odam hayotdan k o 'z yum adi A m m o bu m a’lumotlar bitta avariya 
yoki janjaldan 5-10 kishm ing o 'lish ig a qaraganda uncha tafsilotli ko'rinm aydi. 
Bularni ma lum bo'lgan tavakkal m uam m olarini qurganda albatta e ’tiborga olish 
m uhim dir
Tavakkalni baholashda subyektiv kam chilikdan voqif bo'lgan usullar va 
uslubiyatlam i izlash muhimligi ta ’kidlanadi
Bunday yondashish ayrim shaxslar o 'rta sid a noroziliklam i olib kelmoqda, ular 
aytishlaricha, inson hayoti buyukdir, uni m oliyaviy jihatdan baholash mumkin emas.
Lekin tajribada, insonlar xavfsizligi maqisadida bunday baholash zaruriyati 
muqarrar ravishda paydo boladi. A gar oldimiz:ga shunday savolni q o ‘ysak: inson 
hayotini qutqarish uchun qancha m ablag' sarflash kerak?
Xorijiy olinilarning ilmiy tadqiqotlari b o 'y ich a inson hayoti 650 mingdan 7 
million dollar atrofida baholanadi.
Shuni ta'kidlash kerakki, tavakkalni aniqlaslh k o 'p hollardajuda taxminiydir.
An'anaviy texnika xavfsizligi q at’iy ravishda xavfsizlikni ta ’m inlash va hech 
qanday talafotlarga y o 'l qo'ym aslikka asoslsinadi. Tajribalam ing ko'rsatishicha 
bunday konsepsiya texnosfera qonunlariga mos kelmaydi. M utlaq xavfsizlikni talab 
qilish insonlar uchun o 'zim ng insonparvarligidan sotib olingan fojiaga aylanishi 
mumkin. Shuning uchun ishlayotgan tizim larda nolinchi darajadagi tavakkalni 
ta ’minlash mumkin emas
14

---

Hozirgi dunyo mutlaq xavfsizlik konsepsiyasidan yuz o'giradi va m a'qul 
bo'lgan (ruxsat qilingan) taveikkalga keladi. M a'qul b o'lgan tavakkalning mazmuni 
hozirgi vaqtda jam iyatga m a’qul b o'lgan xavfsizlikka intilishdir.
M a'qul bolgan tavakkal o 'z id a texnik, iqtisodiy, ijtimoiy v a siyosiy jihatlam i 
m ujassam lashtiradi va xavfsizlik darajasi bilan ulam i am alga oshinsh imkoniyatlari 
o'rtasid a ayrim bahslam i keltirib chiqaradi. Hamm adan oldin shuni nazarda tutish 
kerakki, 
texnik 
tizim larning 
xavfsizligini 
oshirishda iqtisodiy 
imkoniyatlar 
chegaralangandir.
Xavfsizlikni oshirish uchun sarf qilingan m ablag'lar o 'zin i oqlam asa, ijtimoiy 
sohaga katta zarar keltinsh mumkin, masalan, tibbiy yordam ning talab darajasida 
bo'lm asligi
Texnik va ijtimoiy sohalar o'rtasidagi m a ’lum bir nisbatda jam i tavakkal 
m inim um ga egadir. Shu kunda jam iyat tinchligini ta ’minlash uchun, bu holatni 
tavakkalni tanlashda, albatta, e ’tiborga olish muhimdir.
Ayrim davlatlarda, m asalan Shotlandiyada m a’qul b o 'lg an tavakkal qonuniy 
tartibda belgilangan. Bir yilda inson o 'lishi yakka tavakkalining maksimal mumkin 
bo'lgan darajasi 1СГ6 ga teng hisoblanadi.
Agar biogeotsenoz turlari 5% zararlanadigan bo'lsa, ekotizim uchun maksimal 
m a’qul bo'lgan tavakkal hisoblanadi.
M a’qul bo'lgan tavakkal konsepsiyasi hali bizning m am lakatim izda yaxshi 
o'rganilm agan. H aqiqatan 2-3 tartibli m a'qul bo'lgan tavakkallar «qattiq» faktlarga 
asoslanadi.
Binobarin, m a’qul bo'lgan tavakkalni o'rganish va uni fanga kiritish insonlarni 
him oya qilishda birdan-bir to 'g 'r i y o ‘l hisoblanadi.
Xavfsizlik darajasini 
qanday 
ko'taram iz? 
Bu xavfsizlik nazariyasi va 
tajribasining asosiy savolidir. Bu m aqsadda m ablag'lam i 3 xil yo'nalish d a taqsimlash 
lozim:
- te x n ik tizimlar v aobyektlarni takomillashtirish;
-x iz m a tc h ila m i tayyorlash;
- favqulodda holatlam i bartaraf etish.

---

A pnor tahlilda har bir y o'nalish b o 'y ich a m ablag'lar nisbatini aniqlash qiyin. 
Aniq m a'lum otlar va sharoitlarm qo'llagan holda m axsus tahlil zarurdir. Bunda 
xulosalar ancha kutilmagan bo lishi mumkin
Tavakkalga 
o ‘tish 
texnosfera xavfsizligini 
oshirishda 
prinsipial 
yangi 
ehtiyojlam i 
ochadi. 
Texnik, 
tashkiliy, 
m a’muriy 
usullarga 
tavakkal 
bilan 
boshqarishnm g iqtisodiy usullari qo'shiladi 
Bularga: 
sug'uirta, zararga pul 
kompensatsiyasi, tavakkal uchun to lovlar v a boshqalar kiradi.
Tavakkal uchun qonuniy tartibda huquq va m e’yorlar kiritishni mutaxassislar 
maqsadga muvofiq deb hisoblaydilar.
Tavakkalni hisoblashga asoslangan m a’lum otlar zarurdir.
Hozirgi kunda m a’lum otlarga bo'lgan chuqur talab dunyoning ham m a yerida 
milliy va halqaro darajada tan olingan. Tavakkal bilan boshqariishda asosli puxta 
yaratilgan baza va bank m a’lumotlari korxona, region sharoitlarida am alga oshinlgan 
bo'lishi zarurdir.