Sh. M. Narziyev sh. X. Kiikbonov

Ish lab ch iq arish k o rx o n a la rin i y o ritish usu llari
Y o ru g 'lik m an b alarig a n isbatan ishlab chiqarish k o rx o n alarin i y o ritish ikki 
usul da:
1) tabiiy quyosh y o ru g 'lig i y o rd am id a y o ritish (b u n d a quyosh tarqatayotgan 
nurdan to 'g 'r i d a n - t o 'g 'n fo y d alan ilad i yo k i quyosh n u rin in g t a ’s in d a y o ru g 'lik
tarq atay o tg an o sm o n n in g d if fu z iy a y o ru g 'lig id a n foydalaniladi);
2) qu y o sh y o rd am id a y o ritish n in g iloji b o 'lm a g a n ishlab ch iq arish korxonalari 
xo n alarin i v a quyosh b o tg an d an keyin um um an ishlab ch iq arish k orxonalarini 
elek tr nurlari y o rd a m id a s u n ’iy y o ritish y o 'li bilan am alg a oshiriladi.
T ab iiy y o ru g 'lik o 'z in in g b arc h a x u susiyatlari bilan s u n ’iy y o ritilish d an keskin 
farq qiladi. T ab iiy y o ru g 'lik inson k o 'rish org an lari v a b o sh q a fiziom antiqiy
88

---

ja ra y o n la m in g borishi uchun zaru r b o 'lg a n u ltra b in a fsh a n u rla rg a b oy v a bu 
y o ru g 'lik bilan y o ritilg an x o n alard a ish lash k o 'z u chun ju d a foydali. T abiiy 
y o ru g 'lik y o n tilis h zonasi b o 'y la b b ir tekis tarqaladi.
Ishlab ch iq arish k o rx o n alarin i tab iiy y o r u g 'lik bilan y o ritish y o n tom ondan 
m axsus q o ld irilg an o y n a la r o rq ali, ju d a k atta ishlab ch iq arish korx o n alarin in g
y u q o ri to m o n id a m axsus qoldirilgan o y n a la ri-fra m u g a la r v a bu ikki holatni 
ko m b in atsiy a qilgan h o ld a a m a lg a oshiriladi.
S u n ’iy y o ritish ishlab ch iq arish k o rx o n alarin in g b inolarini um u m an b ir x ild a 
yo ritish -u m u m iy y o ritish v a um um iy y o ritish g a q o 's h im c h a rav ish d a ish jo y larin i 
m axsus 
y o ritish
bilan 
q o 's h ib
k o m b in atsiy alash tirilg an
y o ritilish
usullari 
y o rd a m id a a m a lg a oshiriladi
Ishlab ch iq arish k o rx o n alarin i faq atg in a ish jo y la rid a g i y o n tilis h bilan 
q an o atlan ish g a m u tlaq o ruxsat etilm aydi. Ishlab chiqarish k o rx o n alarin in g xonalari 
b ir te k isd a u m um iy y o ritilish usuli bilan y o ritilg an b o 'lis h i shart. B u n d a b a ’zi bir 
jo y la rd a m a ’lum m iq d o rd a o sh irilg an yo k i qism an kam ay tirilg an h o latlarg a y o 'I 
q o 'y ila d i, lekin h a r qan d ay h o ld a h am u m um iy san o at k o rxonalari uchun san itariv a 
talablarini q o n d irad ig an y o ritilish b o 'lis h ig a erish ish kerak.
Ishlab ch iq arish k o rxonalari ish jo y la ri k o m b in atsiy alash tirilg an y oritilish bilan 
ta ’m inlanishi zarur. B u n d ay y o ritilish ikki to m o n lam a ijo b iy sam aralar beradi, 
birinchidan ish jo y la n d a , ay n iq sa ish b ajarilay o tg an zo n ala rd a v a y u zala rd a har 
qanday q o ro n g 'ilik v a soyalarni b a rta ra f etadi va b u ish jo y la ri uchun kerak 
b o 'la d ig a n y o ru g 'lik m iqdorini aniq h iso b lash im koniyatini beradi Ikkin ch id an
um um iy y o ritilish g a n isb atan kam en erg iy a sarflash g a erishiladi. Ish jo y larin i 
y o ritish u su lid an tokarlik, sh lifo v k a qilish v a b o sh q a m ash m aso zlik stan o k larid a 
q o 'lla n ila d i 
B u n d an tashqari bu usuldan ish sifatini tek sh irish u chastkalari, 
sh u n in g d ek ish jo y la n g a keskin so y alar so lad ig an v ertik al o 'm a tilg a n ulkan 
m a sh in alam in g
ish 
b a ja n s h
z o n a la n n i 
(m asalan, 
p ress 
u stanovkalari 
v a
sh tam p o v k a q ilish jo y la rin i ) y o ritish d a foydalaniladi.
B ir xildagi ish lar b ajarilad ig an sex lar (m asalan, q u yish sex lari, y ig 'is h sexlari 
v a b o sh q alar) u m um iy y o ritilish u su lid a y o ritilish i m um kin. B a ’zi b ir bajarilishi
89

---

aniq, z a ru r b o 'lg a n ish lar ja m la n g a n zo n ala r ham (m asalan, razm etk a qilish stollari, 
O TK stollari va boshqalar) ham u m um iy y o ritilish u su lid a y o ritilish i m um kin 
B unday jo y la r m axsus lo k alizatsiy a qilin g an u m um iy y o ritish asboblaridan 
foydalangan h o ld a am alg a oshiriladi.
Ish b ajarish v azifasig a ko ra s u n ’iy yoritilishlar: ishchi y o ritilish , avariya 
yoritilishi v a m axsus y o ritilish larg a b o 'lin a d i.
Ish ch i y o ritilish sanoat k o rx o n alarin in g h am m a xo n alari, hududlari, o 'tish
joylari, tra n sp o rt v o sitalarin in g harak atlan ish zo n ala rid a zaru r
A v a n y a y o ritilish i ishlab chiqarish k o rxonalaridagi ishchi y o ritilish n in g
to 'sa td a n o 'c h ib qolishi m um kinligini n az a rd a tutib, bun d ay hoi y u z b erg an d a 
ish lab -ch iq an sh zonalaridagi m inim al y o n tilish n i ta m in la s h m aq sad id a hisobga 
odinadi. A v ariy a yoritilishi asosan ishchi y o ritilish n in g to 's a td a n uzilib qolishi, 
portlash, y o n g 'in , ish ch ilain i zah arlan ish va b ax tsiz h o d isa la rg a olib kelishi 
m um kin b o 'lg a n h o latlar vu ju d g a kelganda, shuningdek bu h o d isa tex n o m an tiq iy
ja ray o n n m g uzoq vaqt to 'x ta b q o lish ig a olib kelad ig an , ju m la d a n elektr 
stansiyalari, 
d isp etch er 
p u nktlari, 
aholini 
suv 
bilan 
t a ’m inlash 
nasos 
stan siy aiarin in g to 'x ta b qolishiga sabab b o 'la d ig a n zo n ala rd a k o 'z d a tutiladi 
A variya y o ritilish i um um iy y o ritilish n in g 5% dan kam b o 'lm a g a n y o ru g 'lik bilan 
ta ’m inlashi va bu y o ru g 'lik , y o ru g 'lik n in g um um iy tiz im la rig a n isb atan sanoat 
x o n a la n d a 2 Ik dan kam b o 'lm a g a n y o ru g 'lik n i ta ininlashi kerak (b u n d a y o ritilish
n orm alarga asosan olinadi).
A v ariy a y o ritilish lari shuningdek 50 kishidan o rtiq ishchi ish lay d ig an sanoat 
korxonalarining evakuatsiya y o 'lla ri, o 'tis h jo y la ri, zin ap o y a lar va b o sh q a chiqish 
jo y la n g a o 'm a tila d i B u n d a y o ritilish san o at korxonalari p ollarini, z in a la n n i v a
o 'tish jo y la rin i kam id a 0,5 Ik va ochiq h ududlarini k am ida 0,2 lk dan kam
b o 'lm ag an y o ru g 'lik b ilan y o ritish i kerak. 100 kishidan o rtiq ishchi ishlaydigan 
ishlab ch iq arish k o rxonalarining chiqish jo y la ri y o ru g 'lik sig n allari (k o 'rsa tk ic h
signallar) bilan ta'm in lan ish i kerak.
90

---

A v ariy a y o ritilish i ishchi y o ritg ic h la r b ilan b o g 'la n m a g a n m ustaqil m an b alarg a 
ulanishi kerak. A v ariy a y o ritilish lari y o ritg ich lari sifatid a faq at c h o 'g 'la n u v c h i va 
ly u m in issen t lam p alard an fo y d alan ish m um kin.
M ax su s y o ritilish tu rla rig a q o 'riq la s h m aq sad id ag i v a n avbatchi y o ritilish lam i 
k in tish m um kin. B unday y o ritilish la r uchun u m um iy y o ritish v o sita la n n in g bir 
q ism id an yo k i av ariy a y o ritg ich larid an fo y d alan ish m um kin.
B a ’zi b ir h o lla rd a ishlab - ch iq arish xo n alari h av o sig a ish lo v berish v a ichim lik 
su v larin in g v a o z iq -o v q a t m a h s u lo tla n n in g sifatini saqlash m aq sad id a b a k te n tsid
y o ritilish lard an fo y d alan ilad i B u n d a m axsus lam p alar y o rd a m id a hosil qilingan 
u ltrab in afsh a n u rlarin iig 0 ,2 5 4 -0 ,2 5 7 m km u zu n lik d ag i to 'lq in la rg a ega b o 'lg a n
y o ru g 'lik nurlari y ax sh i n a tija beradi.