Say d u lla m irzayev

«Kuch-quvvatdan qolgan otangham
316

---

qo ‘liga miltiq olib urushga bordi-ya! Bir oyog ‘ini urushga tashlab
keldi-ya! Sen, shu gavdang, shu kuching bilan qochdingmi? Otangni
tiriklay о ‘ldirding-ku, meni adoyi tamom qilding-ku! Ertaga yurtning
ко ‘ziga qanday qarayman? Dadang qanday qilib ко ‘chaga chiqadi?
Shuni о ‘ylamadingmi?!»
— deb nola qiladi.
Shunday qilib, ro m an d a xalqim izning olijanob milliy 
xususiyatlari va o ‘ziga xos milliy xarakteri yorqin aks etgan. 
A na shuning uchun ham A bdulla Q ahhor: «Ufq» qochoq 
h aq id a g i ro m an em as, ak sin ch a, q o ch o q n i b a g ‘riga 
sig‘diraolmagan xalq haqidagi asardir», — deb bu romanga 
yuqori baho bergan edi. Tanqidchi Ibrohim G 'afurov esa haqli 
ravishda «Ufq» trilogiyasida о ‘zbek milliy prozasi tasvir usullari 
sintezlashdi. Juda chuqur lirizm bilan sug'orilgan bu asar epik 
tasvir bilan zamonaviy ilg‘or psixologik tahlilning birlashgan 
namunalarini beradi», — deb yozgan edi.
Trilogiyada badiiy bo'yoqlar vositasida haqqoniy va jonli qilib 
ifodalangan xilma-xil obrazlar, hayotiy voqea-hodisalar, g‘oyat 
ta ’sirli va jozibador tasvirlar k o ‘p. Asar milliy tarovat bilan 
qondirib sug‘orilgan. Asarda xalqimizga xos xarakter belgilari: 
bolajonlik, farzandlarga b o ig a n so ‘nmas m ehr-m uhabbat 
militsioner obrazida ham original bir tarzda yorqin aks ettirilgan. 
Asarda tasvirlanishicha, chayqovchi Inoyat oqsoqol jinoyat ustida '
qoiga tushgach, jazodan qutilish uchun o ‘zini turli tusga soladi, 
turli usullarni qoilaydi. Ammo adolatli va qattiqqo‘1 militsionemi 
na iltimos, na yalinib-yolvorish va na pora to ‘g‘ri y o id a n
chekintira olmaydi. Shunda jinoyatchi uni: « 0 ‘g‘lingdan judo 
bo‘l, o ‘g‘ling oisin» deb qarg‘ayman, deya qo‘rqitadi. Militsioner 
o‘g‘lini jondan ziyod sevganidan shoshib, dovdirab qoladi. 0 ‘g‘li 
hayotini o iim xavfidan asrab qolish niyatida o ‘ylamay-netmay 
jinoyatchini darhol hibsdan ozod qiladi.
Said Ahmad «Ufq»da hayotdagi ibratli tomonlarni, ajoyib 
fe’l-atvor sohiblari b o ig a n insonlar obrazlarini m ohirona 
tasvirlash bilan birga, salbiy jihatlarni, yaramas shaxslarni ham 
r o ‘yiro'st aks ettiradi. A sarda qochoq Tursunboy qismati, 
xususan, uning to ‘qayzorda ota-ona ham da el-yurt mehriga 
zor b o iib , yolg‘izlikda, xoru zorlikda o iish i g‘oyat ta ’sirli qilib 
ifodalangan.
317

---

Adib asarda hayotda uchrovchi illatlarni fosh etishda hajv 
imkoniyatlaridan ustalik bilan foydalangan. Romandagi Inoyat 
oqsoqol — mukammal ishlangan satirik obraz. Yozuvchi uning 
jirk a n c h m a ’naviy dunyosini, b oy likk a hirs q o ‘yib, 
odamgarchilik xislatini yo‘qotganligini ayovsiz fosh etgan.
Kezi kelganda shuni alohida qayd etish lozimki, Said Ahmad 
ijodi satira va yumorga, rang-barang kulgiga boyligi bilan boshqa 
ko‘p yozuvchilar ijodidan farq qilib, ajralib turadi. Adabiyotshunos 
olim Umarali Normatov qayd qilganidek: «Said Ahmad asarlarida 
kulgining hamma turi — quvnoq xanda, yengil tabassum, beozor 
hazil-mutoyibadan tortib kinoya-kesatiq, masxara va g‘azabli 
qahqahagacha uchraydi. Shunday bo‘lsa-da, Said Ahmad kulgisi 
asosan yumoristikdir. U — quvnoq, hazilkash hajvchi. Yozuvchi 
tabiatan lirik b o ‘lganidan hajviyatda ham lirikligicha qoladi, 
hajviyalarida ham lirik jo ‘shqinligini saqlaydi»97.
Bu xususiyat Said Ahmadning «Jimjitlik» rom anida ham 
ochiq nam oyon b o ‘ladi. Bu rom anda 80-yillarning birinchi 
y arm id ag i h ay o t h a q iq a ti M irvali R ixsiyev d ire k to rlik
qilayotgan qishloq m isolida ochib berilgan. Adib qishloq 
hayotini respublika hayoti, xalqimizning kundalik turmushi, 
m ehnati, dardi, m uam m olari, orzu-istaklari zam irida aks 
ettirgan. Yozuvchi yuzaki qaraganda bir m e’yorda, sokinlik 
va jim jitlik b ila n o ‘z y o ‘lid an b eo zo r ta ra q q iy etib 
borayotganday tuyuluvchi hayotim izdagi har xil illatlarni, 
keskin ziddiyatlarni, alg‘ov-dalg‘ovliklarni dadillik bilan yaqqol 
k o ‘rsatgan. Binobarin, rom anning nomi ham kinoyaviydir. 
Romanda Tolibjon: