Say d u lla m irzayev

«Tolibjon esa hasharchilarning
bir ota-onaning bolasiday ahilliklanga, onasining ular bilan ochiq,
о ‘z jig a rla rid ek gaplashishiga qarab yu ragi to ‘Iqinlanib ketdi.
320

---

Dunyoning hech yerida bunaqa odamlarni ко ‘rmagandi. Yaxshi-
yom on kunlarda bir-birining pinjiga kirishi, bittasining dardiga
hammasining joni og ‘rishiga, bittasining quvonchiga hammasi bab-
baravar yayrab ketishiga hayron bo 'lib qolgan edi».
Asarda Said Ahmad ijodiga xos xushchaqchaq yumor, so‘z 
o ‘yinlari k o ‘zga tashlanib turadi. Sovxozda G ‘afur G'ulomning 
60 y oshlik yubileyini n ish o n la sh , E rali chav a n d o zn in g
Toshkentga G ‘afur G ‘ulom uyiga m ehmon b o ‘lib borishi 
voqealari tasviri samimiy yumor, hazil-mutoyiba, so‘z o ‘yinlari 
bilan ajib bir yo‘sinda bezatilgan. Roman yengil o ‘qiladi va 
yengil hazm etiladi.
Said Ahmad obrazlar tilini ham, muallif nutqini ham puxta 
ishlagan. Qahramonlar tili ularning fe’l-atvori va tushunchasiga 
mos — tabiiy qilib berilganki, asar toliqmay o ‘qiladi.
«Jim jitlik» rom anida y u tu q lar bilan birga, bir qancha 
nuqsonlar ham bor. Shavkat Rahimov obrazining nuqul salbiy 
tom ondan aks ettirilishi na mantiqiy va na badiiy jihatdan 
asoslanmagan. K o‘pincha, qahramonlar o ‘z tabiatlaridan kelib 
chiqib emas, balki yozuvchi irodasiga ko‘ra harakat qilishadiki, 
bu hoi badiiy asar saviyasini tushirib yuboradi. Yozuvchi 
ro m an n ing b a ’zi o ‘rin la rid a psixologik ta h lild an yetarli 
foydalanmagan. H atto, rom anda asosiy obraz Mirvali fe’l- 
atvoriga taalluqli b o ig a n chuqur ruhiy holatlar tasviri kam. 
Romanda yetarli asoslanmagan, binobarin, ishontirish quvvati 
zaif b o ig a n voqea va ho d isalar ham uchraydi. T o g ‘dagi 
maishatxona bilan bog iiq b o ig a n ayrim voqealar va ularning 
tasvirida ishontirish quvvati juda kuchsiz.
* * *
Said Ahmad iste’dodli dramaturg hamdir. Uning «Kelinlar 
qo‘zg‘oloni» (1976), «Kuyov» (1980), «Farmonbibi arazladi» 
(1990) sing ari h ay o tiy , x u sh ch aq ch a q k o m e d iy alari 
to m o sh a b in la rg a
m a n zu r 
b o ig a n . 
Said 
A hm ad 
komediyalarining sujeti hayotda mavjud b o ig a n ziddiyatlar 
va yumoristik kulgi asosiga qurilgan. Dramaturg xalqimizning 
ajoyib milliy urf-odatlarini, odob-axloqini e’zozlash bilan birga,
321

---

kundalik turmushda uchrab turadigan turli qusurlarni samimiy 
yumor vositasida ochib tashlagan.
Said A hm ad kom ediyalari orasida, ayniqsa, «K elinlar 
qo‘zg‘oloni» o ‘zining qiziqarliligi bilan million-million kishilarga 
manzur bo'lgan. Pyesada Farmonbibi boshliq yetti o‘g‘il va yetti 
kelindan tashkil topgan katta bir oilaning hayoti zo‘r mahorat 
bilan nam oyish ettirilgan. Y ozuvchi bu oiladagi halollik, 
to ‘g‘rilik, tartib-intizom, odob-axloq va samimiylikni m a’qullash 
hamda qo‘llab-quwatlash bilan bir qatorda, b a’zi bir g‘ayritabiiy 
holatlami beg‘araz kulgi ostiga oladi. «Kelinlar qo‘zg‘oloni»ning 
sho‘rolar davrida yaratilgani va unda o ‘n besh personaj ishtirok 
etishi hisobga olinsa, komediyadagi mustaqillikka intilayotgan 
har bir oila muayyan ramziy m a’no tashishi anglashiladi.
«K elinlar q o ‘zg‘oloni» kom ediyasining tili — siqiq va 
obrazli, jonli va ravon. Komediyaning boshidan oxirigacha 
samimiy, xushchaqchaq kulgi hukm ronlik qiladi. Ana shu 
xushchaqchaqlik ruhi «Kuyov» komediyasi mazmuniga ham 
singib ketgan. A sarda m ashhur seleksioner, keksa bog‘bon 
G ‘ani ota obrazi mahorat bilan yaratilgan. Shu orqali yolg‘izlik 
fojiasi komediya janri talablariga mos ravishda ochib berilgan.
Komediyada k o ‘rsatilishicha, G ‘ani ota moddiy boylikka 
muhtoj emas. Otada tanmahram yo‘q. U qarigan chog‘ida beva 
qolib, yolg‘izlik azobini tortadi. Otaning ana shu yolg‘izlik 
dardiga davo izlab, «yelib-yugurishi», bu yo‘lda chekkan «azob- 
uqubatlari», ichki kechinma va ruhiy holatlari komediyada juda 
qiziqarli va ta ’sirli qilib ko ‘rsatilgan. Shu asosda eru xotinning 
q o ‘sha qarishi haqidagi xalq hikm atining asl m a ’nosi va 
m ohiyati obrazli ravishda gavdalantirilgan. Qisqasi, Said 
Ahmadning «Kuyov» asari tarbiyaviy-estetik ahamiyatga molik 
hayotiy komediyadir.
Said Ahmadning so‘z san’ati sohasidagi xizmatlari davlat 
tomonidan munosib taqdirlangan. 0 ‘zbekiston xalq yozuvchisi 
Said A hm adga «Ufq» trilogiyasi uchun H am za nom idagi 
respublika Davlat mukofoti berilgan. Said Ahmad 2000-yilda 
« 0 ‘zbekiston Qahramoni» unvoni bilan taqdirlandi.