6.6. Ип таранглиги ва югурдакка таъсир этувчи кучлар
Ипнинг таранглиги ва баллон ҳосил бўлиши
Ип йигиришда ипнинг таранглиги ва уни аниқлаш масаласи
асосий масалалардан бири ҳисобланади. Ип ҳаддан ташқари
253
тарангланса, у узилади, узилиш қанчалик кўп бўлса, машинанинг иш
унуми шунча камаяди. Шунинг учун ип нормал тарангликда,
узилмай ўралиши лозим.
Бу мураккаб масала устида кўпгина илмий тадқиқот ишлари олиб
борилган. 1878 йилдаѐқ профессор Н.Е.Жуковский эластик ипнинг
мувозанати масалаларини ишлаб чиққан. 1906 йилда профессор
П.Ф.Ерченко рус олимлари ичида биринчи бўлиб баллон эгри чизиғи
тенгламасини тузган. Амалий масалаларни ечишда бу тенгламанинг
аҳамияти катта эди. Бу масалага профессор Н.А.Васильев ҳам катта
аҳамият берган. У аналитик методни қўллаб, баллон ҳосил
қилаѐтган югурдак ва ипнинг динамик мувозанати шартларини
СИНЧИК
лаб текширган. 1909 йилда академик А.Н.Крылов ҳам ипнинг
таранглиги устида кўп ишлар қилди. Академик М.Т.Ўразбоев
эгилувчан ипнинг механикаси устида ишлаб, унинг мувозанати
тенгламасини топди. Баллон эгри чизиғининг тенгламасини тузишда
айникса профессор А.П.Минаковнинг ишлари катта аҳамиятга эга.
Югурдакка таъсир қилувчи кучлар. Югурдакда ҳосил бўлувчи
таранглик
Ҳаракатланаѐтган югурдакка қуйидаги кучлар таъсир қилади
(190- расм,
б).
—
Югурдакнинг марказдан қочирма кучи -
С
б
; бу куч ҳалқа
радиуси бўйлаб йўналади:
R
m
С
б
б
2
(9)
бу ерда:
т
б
- югурдакнинг массаси, г; ω - унинг бурчак тезлиги,
айл/мин;
R
- айланиш радиуси (ҳалқанинг радиуси), мм,
—
Ипнинг баллондаги таранглик кучи
Т
1
,
бу куч ипнинг
югурдакка кириш жойида баллонга уринма бўлиб йўналади ва
вертикалда
α
1
бурчак ости да ѐтади.
254
Т
1
кучнинг вертикал проекцияси
cos
1
Т
Т
х
Т
1
кучнинг горизонтал проекцияси
tg
T
T
x
y
—
Ипнинг найча томонидан таранглиги Р; бу куч югурдакдан
найчага томон таъсир қилади ва ҳалқа радиусига α бурчак остида
йўналади.
—
Ҳалқа реакцияси кучи; бу куч учта ясовчидан иборат: радиал куч
N
y
(ҳалқанинг уч томонига йуналган), вертикал куч
N
х
ва тан генциал
куч
F
(бу ишқаланиш кучи бўлиб,
N
x
ва
N
y
ясовчилар таъсирида пайдо
бўлади).
Агар югурдак ва ҳалқа бир нуқтада уринса, у ҳолда ясовчилар
N
x
ва
N
y
геометрик қўшилади ва ишқаланиш кучи
2
2
y
x
N
N
f
F
бўлади; бу ерда
f
- югурдак билан ҳалқа орасидаги ишқаланиш
коэффициенти; тажрибанинг кўрсатишича, оддий ҳалқалар учун
f
=
0,65—00004 •
п (п
- урчуқнинг бир минутдаги айланиш сони).
Югурдакнинг урчуқдан орқада қолиши; яъни югурдак тезлигининг
урчуқ тезлигидан пастлиги 1—2% ни ташкил этади, холос. Шунинг
учун биз югурдак ўрнига урчуқнинг тезлигини оламиз.
Югурдакнинг массаси жуда кичик бўлгани учун уни ҳисобга
олмаймиз. Югурдакнинг чизиқли тезлигини ўзгартирувчи кучни ҳам
ҳисобламаймиз. Югурдак бир текис ҳаракатланади, деб фараз қиламиз.
Бу ҳолда югурдакнинг қуйидаги мувозанатлик шартларини оламиз,
бунинг учун югурдакка таъсир қилаѐтган кучларнинг координаталар
ўқига проекцияларини оламиз (190- расмга қаранг):
255
190-расм. Ипнинг таранглиги (а) ҳамда югурдак ва унга таъсир этувчи
кучлар (б):
Do'stlaringiz bilan baham: |