Ушбу фан бўйича ўкдладиган маърузаларда энергетик ман-баларнинг ўзяапггириш муаммолари, электр энергиясини ишлаб чиšариш жараёнлари самарадорлигини ошнриш истиšболлари

 
 
 
 

---

 
Ўзгармас ток машиналари
Ўзгармас ток машинаси асосан икки 
қисмдан иборат бўлиб, унинг магнит 
оқим ҳосил қилувчи биринчи қисми 
индуктор, э. ю. к. ҳосил қилувчи 
иккинчи қисми эса якорь деб аталади. 
Индуктор ўз навбатида станина 
1 
ҳамда асосий (бош) кутблар 
2 
дан 
иборат бўлиб, якорь эса якорь ўзаги 
3, 
коллектор 
4, 
вал 5, подшипник 
6, 
подшипник қалқони 7 ва вентилятор 
8 
дан иборат бўлади (8.13-расм). 
8.13-расмда 
ўзгармас 
ток 
машиналарининг 
конструктив 
схемаси 
кўрсатилган. Бунда станина машинанинг қўзғалмас қисми бўлиб, у катта 
қувватли машиналарда пўлатдан, кичик қувватлиларда эса чўяндан қуйиб 
ясалади. 
 
Ўзгармас 
магнитнинг 
жануб 
ва 
шимол 
қутблари 
оралиғига 
жойлаштирилган ўтказгич магнит майдон куч чизиқларига перпендикуляр 
йўналишда харакатланиши керак ёки бўлмаса ўтказгич қўзғалмас холатда 
бўлса магнит майдон куч чизиқлари унга перпендикуляр холатда харакатда 
бўлиши керак. Ушбу шартлардан биринчиси электр энергиясини ишлаб 
чиқувчи ўзгарувчан ток (8.15-расм) ўзгармас ток (8.16-расм) генераторлардан 
фойдаланилади. Сим чулғамлари (с
2
) жойлашган якор механик энергия 
ёрдамида (сув юқори босимли буғ ёки шамол босими) харакатга 
келтирилганда шимол, жануб қутблар орасида хосил бўлган магнит 
майдонини кесиб ўтиши натижасида унда ЭЮК “е” хосил бўлади. Сим 
чулғами (СЧ) да хосил бўлган ЭЮК “е” метал халқалар “К” ва шёткалар 
орқали истеъмолчига узатилади. Халқалар яхлит бўлганида счеткалар орқали 
истеъмолчиларга узатилаётган кучланиш ўзгарувчан частотали бўлади. 8.15-
расм халқалар айланаси бўйлаб бўлиниб оралари изоляцияланган бўлса 
кучланиш ўзгармас частотали бўлади. 

---

 
8.15-расм. Электромагнит индукция 
ҳодисасига асосланган ўзгарувчан ток 
генераторининг ишлаш принципини 
тушунтиришга оид схема. 
8.16-расм. Электромагнит 
индукция ҳодисасига асосланган 
ўзгармас ток генераторининг 
ишлаш принципини 
тушунтиришга оид схема.