Ушбу фан бўйича ўкдладиган маърузаларда энергетик ман-баларнинг ўзяапггириш муаммолари, электр энергиясини ишлаб чиšариш жараёнлари самарадорлигини ошнриш истиšболлари

8.2-расм. Умумий қўлланишга мўлжалланган замонавий чўғланма 
лампаларнинг тузилиши: 

---

 
а - моноспираль симли; б-қўш спирал; в-қўш спиралли криптон солинган; 1-
шиша колба; 2-чўғланиш спирали (вольфрам); 3-электродлар (никель,
қотишмалар, платинид); 4-илгакли ушлагичлар (молибден); 5-цокол стакани 
(темир қотишмаси): 6-контактли шайба. 
Чўғланма лампанинг нурланиш манбаи сифатида 2800…3200К 
ҳароратгача қизийдиган волфрам толаси ҳизмат қилади. Волфрам қийин 
эрийдиган (Т=3665 К) металл бўлиб, юқори ҳароратларда секин буғланади. 
Қизиётган жисмнинг ҳарорати ошган сари нурланиш оқими ошади ва 
нурланиш максимуми одам кўзининг сезгирлик спектри томон сурилади, 
яъни лампанинг ёруғлик ФИК ортади. 
Шиша колба 1 газ билан тўлдирилган бўлиб (аргон, азот ёки 
криптон) унинг диаметри лампанинг қуввати билан аниқланади. Колба 
махсус мастика орқали цоколга 5 ўрнатилган. Цокол лампани электр 
тармоғига улаш учун ишлатилади. Чўғланиш спиралини 2 цокол билан улаш 
учун никель электродлар 3 хизмат қилади. 
Чўғланма лампада асосий ишчи орган бўлиб чўғланиш спирали 
хизмат қилади. Иссиқлик қонунидан биламизки, чўғланиш лампасининг 
асосий катталиклари (Ф
c
, Ҳ
c
, η
c
, т) фақат ҳароратга боғлиқ. Лекин биз 
ҳароратни хохлаганимизча кўтара олмаймиз, чунки ҳарорат ошиши билан 
волфрам спиралини чангланиши ошиб боради. Тажриба шуни кўрсатадики, 
номинал ҳароратни 1% оширсак, чангланиш 2 баробар ошар экан, бу эса 
лампани ишлаш муддатини қисқаришига олиб келади. 
Ҳозирги вақтда шиша колба ичига инерт газлар - аргон, азот ёки 
криптон билан 800 ГПа босим остида киритилади, чунки инерт газда 
волфрам спиралини чангланиши камаяди. Бу эса лампани ишлаш вақтини 
ўзгартирмасдан чўғланиш спиралини ҳароратини ошириш имкониятини 
яратади. Бу ерда азотнинг роли, қисқа туташувдан сақлаш, шу билан бир 
қаторда, лампанинг самарадорлигини ошириш учун чўғланиш электроди 
қўшбурама кўринишида тайёрланади. 

---