Bo’lim boshlig’i N. I. Asqarov Kafedra mudiri Sh. A

3.4. Materiallarni lazerli parmalash 
Lazer texnologiyasi bilan parmalash istalgan materialni tesha olish 
imkonini beradi. U ayniqsa, chidamliligi yuqori bo’lgan olmos, yoqut, sopol 
kabi materiallarni qayta ishlashda juda qo’l keladi. Lazerli parmalash mexanik 
parmalashdan o’zining sifatliligi bilan ajralib turadi, chunki qayta ishlanayotgan 
material bilan parmalash asbobi o’rtasida mexanik kontaktning yo’qligi 

---

75 
asbobning sinishiga yo’l qo’ymaydi hamda teshiklarning aniq ochilishini 
ta’minlaydi. Shuning bilan birgalikda ishlab chiqarish unumdorligini oshiradi. 
Lazer texnologiyasi bilan parmalash, ayniqsa soatsozlikda yoqut toshlar, olmos 
tola va filerlarni ishlab chiqarishda keng qo’llanilmoqda. Shunday toshlarni 
parmalab ma’lum katta–kichiklikda parmalar yordamida teshikchalar ochish 
(diametri 0,05 mm) uchun 10-25 minutgina kifoya. 
O’tgan asrning 60-yillaridan beri kam unumli parmalash metallarni 
bug’lantirish yo’li bilan teshik ochishga mo’ljallangan lazerli asboblar bilan 
almashtirilgan. Lazer qurilmalarining ishlab chiqarish unumdorligi bir sekundda 
bir teshik parmalash bilan tengdir. Bu esa mexanik parmalashdan ming marta 
yuqori unumdorlikka ega degan gapdir. 
Juda ingichka sim olish uchun simlar juda kichik diametrli 
teshikchalardan 
o’tkazilib 
ingichkalashtiriladi. 
Bu 
teshikchalar 
(ingichkalashtirish 
kanallari) 
juda 
qattiq 
metallar, 
masalan 
olmosli 
qotishmalarga 
o’tkaziladi. 
Hammadan 
ham 
olmosdan 
o’tkazilgan 
teshikchalardan simni tortish (olmosli tola va filerlar) qulaydir. Lekin, eng 
yuqori qattiqlikka ega bo’lgan olmoslarni qanday qilib parmalash mumkin? 
Masalan, ularni mexanik parmalash 10 soatdan ortiqroq vaqtni talab etadi. 
Lekin, bu teshikchalarni kuchli lazer impulslariga ega bo’lgan seriyalar bilan 
parmalash juda oson kechadi.
Lazerli usullar bilan olingan olmos tolalar ko’p mehnat talab qiladigan 
operatsiyalar – filerlarda qora teshiklar ochish uchun qo’llaniladi. Lazerli 
parmalar faqat qattiq materiallardagina emas, balki o’ta mo’rtligi bilan ajralib 
turadigan materiallarda ham teshikcha ochish uchun qo’llaniladi. Misol uchun 
kulolchilikni olaylik. Lazerlar bilan sopolda diametri 10 mikrometrli 
teshikchalarni ham hosil qilish mumkin. Mexanik parmalash bilan bunday 
teshikchalar hosil qilish aslo mumkin emas. 
To’quvchilik sanoati uchun filerlarni tayyorlash oddiy mexanik yo’l bilan 
filer ishlab chiqarishda qo’llaniladigan plastinkalardan voz kechish imkonini 

---

76 
beradi. Darvoqe, kulolchilikda filerlardagi teshikchalarni faqat lazerlar 
yordamidagina ochish mumkin. 
Lazer texnologiyasini muvaffaqiyatli qo’llab teshikchalar ochishda 
dinamik muvozanatlashgan tez aylanuvchi detallar, turbina, rotorlar istiqbolli 
soha hisoblanadi. Bir impuls lazer nurlanishida keragidan ortiq o’rtacha 
massadan bir milligrammgacha metall olib tashlanadi.
Teshikchalar ochish lazer texnologiyasi, shuningdek EHMlarda xotira 
plastinkasi, mikroskop va elektron-nurlanish trubkalari diafragrammalarini 
tayyorlashda ham qo’llaniladi [21].