Bo’lim boshlig’i N. I. Asqarov Kafedra mudiri Sh. A

3.2. Materiallarni lazerli kesish va qizdirish 
Ko’p yillardan beri kimyoviy reaksiya energiyasidan materiallarni 
kesishda kislorodli–atsetilenli olov foydalanib kelinar edi. Bunda materialni 
qirqish oksidlanish jarayonida ajralib chiqqan issiq energiya hisobiga yuz berar 
edi. Shunga o’xshash lazerli isitish va kislorodli oqimlar (3.1–rasm) karbonat 
angidrid gazidagi lazerlar (CO
2
lazerli) yordamida metallarni qirqishda 
foydalaniladi. Gaz oqimi bu holda qirqish zonasini oksidlanishidan saqlovchi 
muhim vazifani bajaradi. To’lqin uzunligi 10,6 mkm bo’lgan CO
2
lazeri bilan 
nurlangan qayta ishlanayotgan materialga qaytarmali oyna va fokusga 

---

70 
to’plangan linzalar orqali yuboriladi. Nur bilan birga kesish joyiga kislorod ham 
yuboriladi. Kesish jarayoni linza fokuslari bilan detallarning aralashishi orqali 
yuz beradi. Bu texnologik jarayonning ahamiyati shundaki, 0,4 mmdan 
oshmagan kichik kesish kengligida eng yuqori tezlikda ish olib borish mumkin 
[19]. Masalan, yo’g’onligi 10 mmli titan minutiga 2,5 m tezlikda kesiladi. Shuni 
ta’kidlash kerakki, titanga nisbatan issiqlik o’tkazuvchanligi yuqori bo’lgan 
alyuminiy va mis kabi metallargan bunday qayta ishlash ta’sir etmaydi. Biroq 
kislorod o’rniga reaktiv (kimyoviy reaksiyani amalga oshirish uchun 
ishlatiladigan modda) bo’lmagan gazlar (azot va inert gazlari) ishlatilganda bu 
usulni yuqoridagi metallarga ham ishlatish mumkin bo’ladi. Bundan tashqari, bu 
gazlar kesish maydoni mato, fanerlar, qog’ozlar va plastiklarni bichish paytida 
materialni kuydirib qo’yishni oldini oladi (4–jadval). Bunda inert gazning oqimi 
kesilgan joyning o’rnini sovutib, materialning emirilgan qismlarini ajratib olish 
imkonini beradi.
3.1-rasm. Materiallarni gaz lazerli kesish qurilmasining sxemasi: 
1) CO
2 
lazer nuri; 2) burilish oynasi; 3) germaniyli linza; 4) kesuvchi; 5) soplo;
6) qayta ishlanadigan buyum; 7) gazni yuborish [19]. 

---

71 
4–jadval 
CO
2
lazer nurlari bilan materillarni kesish jadvali [19]
Materiallar 
Yo’g’onligi 
Mm 
Tezligi 
m/min 
Kengligi 
mm 
Quvvati 
kWt 
Alyuminiy 
12 
2 
1 
10 
Uglerodli
(karbonli) po’lat 
6,25 
2 
1 
15 
Zanglamaydigan po’lat 
5 
1,25 
2 
20 
Kompozitlar
(bor, uglerod, karbon 
8 
1,65 
1 
15 
Kompozitlar (shishaplastikli) 
12,5 
4,6 
0,6 
20 
Fanerlar 
25 
1,5 
1,5 
8 
Pleksiglass 
25 
1,5 
1,5 
8 
Shisha 
9 
1,5 
1 
10 
Beton 
40 
0,05 
6,2 
8 
Materialni gazli lazerlar bilan qirqishning o’ziga xos tomonlarini ko’rib 
o’taylik: mexanik ta’sir etmasdan turib lazerlar bilan juda mo’rt, to’qilgan va 
juda yumshoq bo’lgan materiallarni ham kesish mumkin. Kesish zonasidagi 
yuqori harorat faqat olmosli asbob (metalli keramika, shishali uglerod va 
boshqalar) bilangina ta’sir etish mumkin bo’lgan eng chidamli va qiyin 
eriydigan materiallarni ham qayta ishlash imkonini beradi. Lazerli kesish usuli 
bugungi kunda qanchalik keng qo’llanilayotganini ko’rsatish maqsadida bir 
necha misollar keltirib o’tamiz.
Birinchi misol – zamonaviy to’quv fabrikasida lazerli kesish va matoni 
bichishni olaylik. Ushbu holda ishlatiladigan qurilma CO
2
lazerli fokuslangan 
sistema va lazer nurlari aralashishidan, EHM dan iborat. Kesish jarayonida nur 
matoning ustki qismida 1m/sek tezlikda aralashib turadi. Nurlarning shunday 
aralashuvi va matolarni EHM boshqarib turadi. Bunday qurilmalar bir soat 
davomida materiladan 50 ta kostyumni bichib bera oladi. Yana boshqa misol – 
lazerli kesishni aviatsiya sanoatida, jumladan kosmik uchuvchi–apparatlarni 

---

72 
ishlab chiqishda qo’llash. Bunda lazerlar yordamida titan, po’lat, alyuminiy 
varaqlarni avtomatik qirqish amalga oshiriladi.
Keyingi paytlarda mutaxassislarni materiallarni lazerli termik qizdirish 
usuli o’ziga jalb etmoqda. U nimalardan iborat? Ko’pgina mo’rt materiallar 
temperaturaning keskin o’zgarishi bilan qiziydi. Termik qizdirishni boshqarish 
maqsadida hozir CO
2
lazerini qo’llay boshlashdi. Qizish lazer nurlari bilan 
isitish liniyasi bo’ylab ketadi. Bunday usulda issiq o’tkazish darajasi past 
bo’lgan va uncha mustahkam bo’lmagan materiallar qayta ishlanadi. Keyingi 
yillarda tog’ jinslarini yemirish va tonellar qazishda lazer nurlaridan foydalanib 
yasalgan qurilmalar keng qo’llanila boshlandi.
CO
2
lazeri bilan 
nurlantirilgan 
yoqut 
va 
marmarning shakli 
o’zgartirilganda ularning mustaxkamligi ancha kamayadi. CO
2
lazerini tonellar 
o’tkazish va tog’ jinslarini yemirish maqsadida qo’llashning ahamiyati bir necha 
laboratoriyalarda o’rganilmoqda.