"kompyuterlashgan loyihalash tizimlari" fakulteti "elektronika va asbobsozlik" kafedrasi "qattiq jismli datchiklar"

 
 
 
4-Amaliy mashg‘ulot 
Termo ‘aralarni kontrollerlarga ulashni o’rganish. 
 
Ularning ishi shunga asoslangan: xar xil metalldan tuzilgan yopiq zanjirning
ikki ulamidan biri ikkinchisiga nisbatan tok xosil bo’ladi. 
Agar A metalldagi atomlar (shuningdek, elektronlar) 
soni V dagidan ko’p bo’lsa elektronlar A dan V ga ko’proq
diffuziya bo’ladi, aks yo’nalishdagi diffuziya esa kamroq 
bo’ldi. A sim musbat V sim manfiy zaryadlanib qoladi.
Mahlum darajadagi diffuziyadan keyin ulanish joylarda 
elektron maydon hosil bo’ladi va elektronlar diffuziyasiga 

---

qarshilik qiladi. Elektronlarning qarama-qarshi harakati tenglashadi. Harakatdagi 
dinamik muvozanat paydo bo’ladi.
4-rasm 
 
Bu holatda simlarning erkin uchlari qandaydir potentsiallar farqiga ega 
bo’ladi. Termoelektr hodisasi zanjiri bir xil metalldan bo’lgan simlarning uchlari xar 
hil temperaturaga ega bo’lganda ham hosil bo’ladi. Bunda issiq uchlardan ovuq 
uchlarga elektronlar xarakat qiladilar. Sovuq uchlar manfiy, issiq uchlar musbat 
zaryadlanib qoladi. Bu holda ham muvozonat yuz beradi.
Shunday qilib termoelektr zanjirida 4 ta EYuK (A va V ulamlarida va A va 
V simlarning uchlarida) hosil bo’ladi. Jami EYuK to’rtala EYuKlar bilan aniqlanadi. 
Umumi holda jami EYuK 
)
0
(
)
(
)
0
(
t
BA
e
t
AB
e
tt
AB
e


)
0
(
,
)
(
t
BA
e
t
AB
e
- A, V simlarning kontakt potentsiallar farqi bilan va temperaturalar 
farqi bilan bog’liq EYuKlar ikkala spay (ulam)ning temperaturalari teng bo’lsa 
simning termo EYuKlari teng va qarama-qarshi yo’nalgan. 
)
0
(
)
0
(
)
0
(
t
BA
e
t
AB
e
tt
AB
e


yahni 
o’rniga qo’yib, 
)
0
t
(
AB
e
)
t
(
AB
e
)
0
tt
(
AB
e


Yahni 
termoelktr 
o’zgartirgichning EYuK uning issiq o’lchami 
temperaturasiga va sovuq ulami temperatusiga bog’liq. Agar t
0
const bo’lsa, termo 
EYuK faqat t ga boglik bo’lib EYuK ni ulchab temperatura haqida fikr yuritish 
mumkin.