"kompyuterlashgan loyihalash tizimlari" fakulteti "elektronika va asbobsozlik" kafedrasi "qattiq jismli datchiklar"

Karshilikli termoo’zgartirgichlar 
Ular temperaturani –200

C dan + 650 

C gacha o’lchash uchun ishlatiladi.
Ular sodda ancha aniq, katta o’lchash masofasi. Eng yaxshi material: platina. Uning 
qarshiligini temperaturadan o’zgarishi (QTO’) 3,94 *10
–3 
(1/grad). Solishtirma 
qarshiligi 0,0099 
м
м
Ом
/
2

.-40 

C …+650

C gacha platina qarshiligi.
1-jadval 
Termokarshilik 
turi 
0
0 
S dagi 
karshiligi, 
Om 
Nominal ststistik xarakteristikalarini shartli 
belgilanishi 
MDX 
mamlakatlarida 
Xalkaro 
platinali(TSP) 
1 
10 
1 P 
10 P 
W
100
=1,385
0 
‘t 1 
W
100
=1,3910 
‘t´ 1 
‘t´ 10 

---

50 
100 
500 
50 P 
100 P 
500 P 
‘t 10 
‘t 50 
‘t 100 
‘t 500 
‘t´ 50 
‘t´ 100 
‘t´ 500 
misli(TSM) 
10 
50 
100 
10 M 
50 M 
100 M 
W
100
=1,426
0 
Cu 10 
Cu 50 
Cu 100 
W
100
=1,4280
0 
Cu´ 10 
Cu´ 50 
Cu´ 100 
nikeli(TSN) 
100 
100 N 
Ni 100 
2-jadval
 

---

 
3-jadval
 
O’O. 
Datchik 
Turi. 
Lampochka 
Plita 
Gugurt 
Om 

C 
Om 

C 
Om 

C
TSM 
TSP 
TSN 
o’lchov obekti. 
NAZORAT SAVOLLARI 
1.
Temperatura haqida nimani bilasiz? 
2.
Qarshilikli termoo’zgartirgichlar qanday tuzilgan va ishlaydi?
3.
Qanday termoo’zgartgichlar yuqori temperaturalarda ishlashga mo’ljallangan? 
4.
Termoo’zgartgichlar tarkibiga qanday metallar kiradi? 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
3-Amaliy mashg‘ulot 
Termo ‘aralarni tuzulishi, ishlash ‘rinsi’i va gradirovka jadvallari bilan 
ishlashni o’rganish 
Termojuft 
Termojuftlik
elektron o’lchov asbobi sanalib, uning ishlash printsipi 
termoelektrik effekt (Zeebek effekti) xodisasiga asoslangan. Termojuftlik – bu turli 
materiallardan yasalgan ikkita bir tarafidan kavsharlangan, haroratni o’lchash 
imkonini beruvchi birlamchi o’lchov datchigidir. 
Termoelektrik effekt xodisasi. Ikkita o’zaro har xil materialdan yasalgan 
o’tkazgichlarni bir biriga kavsharlansa va o’tkazgichlarning kavsharlangan va xoli 
qismlarida harorat farqi kuzatilsa o’tkazgichlar orasida potnetsiallar farqi paydo 
bo’ladi. Bu potentsial farqi turli metallarda turlicha qiymatlarda bo’lib, termo 
EYuK(elektr yurituvchi kuch) deb ham yuritiladi. 
3-rasm. Termo’aralarning sxemadagi korinishi 
 
Termojuftliklarning quyidagi turlari mavjud 

platinorodiy-platinali — TPP13 — Turi R 

platinorodiy-platinali — TPP10 — Turi S 

platinorodiy-platinorodiyli — TPR — Turi B 

temir-konstantanli (temir-misnikelli) TJK — Turi J 

mis-konstantan (mis-misnikelli) TMKn — Turi T 

nixrosil-nisilli (nikelg’xromnikelg’-nikelg’kremniyli) TNN — Turi N. 

xromelg’-alyumelg’ — TXA — Turi K 

---


xromelg’-konstantan TXKn — Turi E 

xromelg’-kopelg’ — TXK — Turi L 

mis-kopelg’ — TMK — Turi M 

silg’x-silinli — TSS — Turi I 

volg’fram i reniy — volg’framreniyli — TVR — Turi A-1, A-2, A-3 
Termojuftlik qurilmalarining afzalliklari 
• 
Haroratni yuqori aniqlikda o’lchash imkonini beradi (±1
o
S aniqlikda); 
• 
Haroratni keng diapazonlarda o’lchash imkonini beradi (-200
dan 2500
o
S 
gacha); 
• 
Tuzilishining sodda ekanligi; 
• 
Arzonligi; 
• 
Ishonchliligi