"kompyuterlashgan loyihalash tizimlari" fakulteti "elektronika va asbobsozlik" kafedrasi "qattiq jismli datchiklar"

 
 
 
 
Tuzuvchi:
 
 

Mamatov O.M
. 
 

---

 
1-Amaliy mashg‘ulot
Termo qarshiliklarni tuzulishi, ishlash prinsipi va gradirovka jadvallari bilan 
ishlashni o’rganish 
Termoqarshilikli datchiklarni Temperaturani qarshilikka aylantiruvchi kurilmasi 
xam deb ataladi. Ularni ishlash printsipi elektr o’tkazuvchan materiallarni 
issiklikdan elektr qarshiliklarini ortish yoki kamayish fizik xodisasiga asoslangan. 
Termoqarshilikni statik qarshiligini o’zgarishini kuydagi formula bilan yozish 
mumkin 
Rt = W• R
0
Bu yerda
R
0
– Termoqarshilikni 0 
0
S dagi qarshiligi 
W – proportsionallik koyefitsienti bulib moddani t 
0
C qarshiligini 0 
0
S dagi 
qarshiligiga nisbatiga teng va kiymati maxsus jadvaldan olinadi. 
Termoqarshilikni sezgirligi S = dR/dt ifoda bilan aniklaniladi. 
Termoqarshilikli datchiklarni sezuvchi elementi (asosiiy temperaturadan qarshiligi 
uzgaruvchan kismi) kuydagi materiallardan tayerlaniladi 
- 
platinali(TSP) – platinadan - misli(TSM) – misdan - nikeli(TSN) – 
nikeldan.
Platinadan tayyorlangan Termoqarshiliklarda qarshilikni temperaturaga boglik 
ifodasi kuydagicha 
Rt = R0 (1 + At + Bt2) 
ifodadan ko’rinib turibdiki, qarshilikni temperaturaga bog’likligi chizikli emas.
Misdan taerlangan Termoqarshiliklarda qarshilikni temperaturaga boglikli 
ifodasi chizikli bulib, kuydagicha 
Rt = R0 (1 + αt) 
Termoqarshiliklarni sezuvchi elementini 0 
0
S dagi qarshiligi va W – 
proportsionallik koyefitsienti (gradirovka koefitsienti) urtasidagi standart 
belgilanishlar kuydagi jadval bilan beriladi: 
Termoqarshiliklarni davlat standarti buyicha uzini gradirovka jadvali bulib, 
ulardan utaetgan tokni maksimal kiymati 5 mA dan ortmaydi. Ularni 
kalibrovkalashda mos gradirovka jadvallaridan foydalaniladi.
Termodatchiklar yerdamida xarkanday muxitni temperaturasini aniklash 
mumkin, Datchikni sezuvchi kismi maxsus metal trubkaga germetik maxkamlangan. 
Namlik, zararli muxit sezuvchan kismga tasir kursata olmaydi. Metal trubkani 
uzunligi, diametr ulchami, maxkamlash kismi va shakli foydlanish joyi va sharoitiga 
karab tayerlanadi.