Ўқув фанининг долзарблиги ва олий касбий таълимдаги ўрни

qadimgi davrda odamlar o‘z ehtiyojidan ortib qolgan 
iste‘mol mahsulotlari turib qolmasligi va saqlashning 
imkoniyati bo‘lmaganligi bois ularni o‘zlariga yaqin yoki 
tanish odamlarga bergan, bu o‘z – o‘zidan odamlar 
o‘rtasida stixiyali ravishda bir tomonlama ayirboshlash 
munosabatlari vujudga kelishiga sabab bo‘lgan; 
Ayirboshlash
– bu kishilarning istak – xohishlari va ehtiyojlari mahsuli sifatida amalga 
oshiriladigan jarayon bo‘lib, buning natijasida, tomonlar ehtiyojini qondirish maqsadida 
ixtiyoridagi narsadan voz kechib, zarur bo‘lgan narsaning o‘rniga berishdir. Ayirboshlash 
kishining ehtiyoji bo‘lgan buyumga ega bo‘lish imkoniyatini beradigan jarayondir. 

---

xamda xususiy banklar tomonidan muomalaga chikarilgan banknotalar, veksellar mavjud edi . Xozirgi 
kunda AQShda pul sifatida xukumat tomonidan muomalaga chikarilgan nafakat tangalar va dollar 
banknotalari, balki banklardagi mavjud xisobrakamlarga yozilgan cheklarni pul sifatida ishlatishingiz 
mumkin. Turli davrlarda pul kurinishida xar xil tovarlar ishlatilishig karamasdan, pul doimo insonlar va 
iqtisodiyot uchun muxim xisoblangan. 
Pulning iqtisodiyotga tasirini tushunish uchun, pulning aynan nima ekanligini bilishimiz zarurdir. Ushbu 
bobda pulning funksiyalari, iqtisodiyotni samaradorligini oshirishda ularning urni, pulning tarixiy 
shakllari va ularni ulchashning yangi yondashuvlari kurib chikiladi. 
Pulning mohiyati 
Biz kunlik nutkimizda ishlatadigan ‖Pul‖ suzining mazmuni iqtisodchilar uchun aloxida moxiyatga ega 
xisoblanadi. Yuzaga kelishi mumkin bulgan chalkashlikdan kochish maksadida, odatiy foydalanishdan 
farkli ravishda iqtisodchilar tomonidan ―Pul‖ suzini kay tarika ishlatilishini aniklashtirib olishimiz lozim.
Iqtisodchilar pul (yoki pul massasi) ni cheksiz ravishda tovar va xizmatlarni ayirboshlashda, shuningdek 
karz majburiyatlarini sundirishda qullaniladigan umumkabul kilingan tulov vositasi sifatida 
belgilashadi. Dollar banknotalari va veksellardan tashkil topgan nakd pullar tulaligicha ushbu karashga 
mos keladi va pullarning bir turi xisoblanadi. Kuplab odamlar pul xakida gapirishganda, nakd pullarni 
nazarda tutishadi. (kogoz pullar va tangalar).Agarda, masalan, kimdir sizning oldingizga kelib,
shunday desa ― Pulingiz yoki xayotingiz , ―Pul deganda aynan nimani nazarda tutdingiz? ‖ 
deyishdan tiyilgan xolda siz tezda barcha pullaringizni unga tutasiz. Iqtisodchilar pulning moxiyatini 
fakatgina nakd pullar bilan cheklanishini juda xam tor deb xisoblashadi. Cheklar xarid uchun tulov 
vositasi sifatida ishlatilganligi bois, chek depozitlari xam pul urnida kuriladi. Ammo pulning moxiyatini 
yanada kengrok aniklash zarur: xattoki amaliyotda jamgarma depozitlar nakd pullar va chek depozitlarga 
tezda aylanganligi bois pulning urnida ishlatilishi mumkin. Shunday kilib, iqtisodchilar pul yoki pul 
massasining umumiy va anik tushunchasiga ega emaslar. ―Pul‖ suzi tez-tez ―boylik‖ suzi bilan
sinonim sifatida ishlatilishi, tushunchaning moxiyatini yanada murakkablashtiradi. Odamlar
tomonidan ―Joe juda xam boy – uning juda kup puli bor‖suzining aytilishi, nafakat uning nakd puli va 
bankdagi depozitida kup mablag borligini, balki aksiyalari, obligatsiyalari, turtta mashinasi, uchta uyi va
yaxtasi borligini bildiradi. Uz navbatida, nakd pullar ―pul‖ suzining tor ma‘nosini anglatsada, ushbu
suzning ―boylik‖ ma‘nosida ishlatilishi juda xam keng ma‘nosini bildiradi. Iqtisodchilar pullarni (nakd 
kurinishida,talab kilib olinguncha depozitlar va boshkalar) sotib olish uchun ishlatiladigan va boylik – 
jamgarilgan mulkning kiymati sifatida farklashadi.oylik uz ichiga nafakat pullarni, balki boshka aktivlar 
kurinishidagi obligatsiyalar, oddiy aksiyalar, san‘at asarlari, er, mebel, avtomobil va uyni uz ichiga oladi.
Sheyla – juda xam zur qalliq, unda juda xam ajoyib ish bor va kup pul ishlab topadi‖ kabi misolda
iqtisodchilar tomonidan ―daromad‖sifatida olingan kursatkich, odamlar tomonidan ―pul‖ sifatida
tavsiflanadi. Ammo daromad bir vakt birligida mablaglar okimini bildiradi. Aksincha, pul bu –ayni 
vakt xolatiga ma‘lum bir summani ifodalovchi zaxira xisoblanadi. Agar sizga kimdir uning daromadi 
1000 doll. ni tashkil qilganini ma‘lum kilsa, kaysi davr oralig‘ida (yilda, oyda, kunda) ishlab topilganligi 
tug‘risida ma‘lumotga ega bo‘lmasdan, siz ushbu daromad kam yoki kup ekanligini ayta olmaysiz. 
Kimdir sizga uzining chuntagida 1000 AQSh dollari borligini ma‘lum kilsa, siz ushbu summaning kam 
yoki ko‘pligi to‘g‘risida aniq tasavvurga ega bo‘lasiz. Eslab utish joizki, ushbu kitob cheklovlarsiz 
tovarlar va xizmatlarni ayirboshlashda qullaniladigan pulning umumkabul kilingan tulov 
vositasi,shuningdek, daromad hamda boylikdan tashqari qarz majburiyatlarini so‘ndirish vositasi 
sifatida o‘rganishga bag‘ishlangandir.Shuningdek, natural xo‘jalikning rivojlanib borishi, jamiyatda 
mehnat taqsimotini shakllanishiga olib kelgan. Vaqt o‘tishi bilan odamlar o‘rtasida mahsulot 
ayirboshlash jarayoni rivojlanib, ishlab chiqarishning ixtisoslashuv jarayoni ro‘y bera boshlagan. 
Xususan, pulning vujudga kelishida chorvachilikning dehqonchilikdan ajralib chiqishi, keyinchalik 
hunarmandchilikning shakllanishi juda muhim ahamiyat kasb etdi. Ushbu davrda, odamlar o‘rtasida 
mahsulotlarni faol ayirboshlash jarayoni boshlandi. O‘sha davrdagi ayirboshlash munosabatlarini 
faollashishiga asosiy omillar sifatida quyidagilarni keltirish mumkin: 

ishlab chiqarishning natural xo‘jalik shaklidan tovar ishlab chiqarish davriga o‘tishi; 

ishlab chiqaruvchi sub‘ektlarning bir – biriga o‘zaro bog‘liqligining 
vujudga kelishi; 

ayirboshlash jarayonida tovarlar ekvivalentligining ta‘minlanganligi.