Ўқув фанининг долзарблиги ва олий касбий таълимдаги ўрни

5.
 
Qiymatning qog‟oz – pul shakli
. 
Dastlabki qog‘oz pullarni muomalaga chiqarilishi taxminan X 
asrning oxiri XI asrning boshlariga to‘g‘ri keladi. Shu davrdan boshlab, muomaladagi oltin va kumush 
pullar o‘rnini qog‘oz pullar egallay boshladi. Muomalada oltin va kumush amal qilgan sharoitda ular bilan 
parallel ravishda to‘lov vositasi sifatida qog‘oz pullarni kirib kelishining sabablari sifatida quyidagilarni 
ta‘kidlash lozim: 

qimmatbaho metallarni olib yurish, saqlash va xavfsizligini ta‘minlash 
yuzasidan muammoli holatlarning vujudga kelishi; 

oltin va kumush muomalada qo‘ldan qo‘lga o‘tishi natijasida edirilib, 
o‘zining dastlabki hajmi va xossasini yo‘qotishi; 

qimmatbaho metallar zebu ziynat va boylik timsolida muomaladan chiqib ketishi; 

iqtisodiy taraqqayotning yuqori darajada rivojlanishi natijasida tovar va xizmatlar massasining 
qimmatbaho metallar (oltin, kumush) massasiga nisbatan shiddat bilan ortib borishi. 
Dastlab muomalaga chiqarilgan qog‘oz pullarning asosi oltin bilan ta‘minlangan bo‘lib, ushbu pullar 
bilan birgalikda oltin tangalar ham muomalada ishtirok etgan. 
Qog‘oz pullar mustaqil qiymatga ega bo‘lmasdan, ular davlatning qonuniy hujjatlari asosida 
mamlakatda to‘lov va muomala vositasi rolini bajaradi. Shuning uchun qog‘oz pullarning qiymati 
o‘zgaruvchanlik xususiyatiga ega bo‘lib, u mamlakat ichki bozorida chet el valyutasiga bo‘lgan talab va 
taklif, milliy iqtisodiyotning barqarorligi hamda ijtimoiy – iqtisodiy holatlar ta‘sirida o‘zgarib turadi. Bu 
uning sotib olish qobiliyatining mustahkamligi, inflyasiya darajasi va boshqa iqtisodiy ko‘rsatkichlarda 
namoyon bo‘ladi. 
 
Pulning mohiyati. Pulning o‘ziga xos xususiyatlari. 
Pulning iqtisodiy mohiyati xususida iqtisodiy adabiyotlarda turli ta‘riflar va talqinlar mavjud bo‘lib, 
uning mohiyatiga nisbatan yagona yondoshuv mavjud emas. Chunki, jamiyatda xo‘jalik yuritish tuzumining 
va ijtimoiy – iqtisodiy sharoitning o‘zgarishi pulning mohiyatini turlicha talqin etilishini talab etmoqda. 
Jumladan, iqtisodchi olimlar va soha mutaxassislari pulni – iqtisodiy kategoriya sifatida, qiymat o‘lchovi 
vositasi, umumekvivalent tovar, maxsus tovar, ayirboshlash vositasi ekanligini e‘tirof etadii. 
D.Yum A.Smitning pul xususidagi qarashlariga e‘tiroz bildirib, ―Pul bu – savdo – sotiqning 
g‘ildiragi emas, balki u yog‘, shu savdo – sotiq g‘ildiragini erkin va yumshoq yurishiga imkoniyat 
yaratadigan vositadir‖ degan fikrni bildiradi
9
. 
Rossiyalik iqtisodchi olimlar ham pulning iqtisodiy mohiyatiga alohida e‘tibor qaratishgan. 
Jumladan, iqtisod fanlari doktori, professor B.I.Sokolov pulning mohiyatiga ―pul mehnat taqsimoti
chuqurlashib borayotgan ushbu jamiyatda tovarlarni ayirboshlash va to‘lovlarni amalga oshirish 
ishlarini engillashtiradi‖ deya ta‘kidlaydi
10
.