Xii bob. Nizo va stressni boshqarish

Ish faoliyatidan qoniqmaslik
stressga sabab bo‘luvchi eng muhim omillardan 
hisoblanadi. Xodim undan nima kutilayotganligini, bu ishni qanday qilish kerakligi 
va bu ish qanday baholanishini bilsagina xotirjam ishlaydi. 
Ish qobiliyati va omadsizlik inson salomatligiga qattiq ta’sir ko‘rsatadi. Haddan 
tashqari 
ko‘p ish
yoki aksincha,
 beishlik
ham stressga olib keladi. Bunday sabablar 
tufayli sodir bo‘lgan asabiylashish eng ko‘p tarqalgandir. Ish haddan tashqari 
ko‘payib ketganda bezovtalanish, moddiy boyliklarga nisbatan befarq bo‘lish 
hissiyoti kuchayadi. Xuddi , shuningdek,, ish bilan kam ta’minlanganda yuqoridagi 
holatlar takrorlanadi. 
Qiziqmagan ish 
bilan band bo‘lish ham stressni yuzaga keltiruvchi sabablardan 
hisoblanadi. Tekshirishlar shuni ko‘rsatadiki, ish qancha qiziqarli bo‘lsa, xodim 
shuncha kam bezovtalanadi, kam betob bo‘ladi. Yana bu sabablarga qo‘shimcha: 
yomon ish sharoitlari, ish jarayonida odamlarning bir-biriga asossiz talablarni 
qo‘yishi, uquvsiz rahbarning uquvsiz muomalasi, demotivlashtirishning ustuvor 
ekanligi va boshqalar ham stressni vujudga keltiradi. 
Ruhiy sabablarga
- qattiq qo‘zg‘alish, ishtahani yo‘qolishi, voqealarga, 
odamlarga nisbatan e’tiborsizlik kabilar kiradi. Hayotda ruhiy sabablar tufayli 
vujudga kelgan stresslar juda tez-tez uchrab turadi. Masalan, odam o‘zining 
(xudbinona) ehtiyojini xudbinlarcha qondirsa, ya’ni shuhratparastlik, hasadgo‘ylik 
farovonlikka erishuv yo‘lidagi qo‘rquv, hokimiyatga intilish tufayli nopok faoliyat 
ko‘rsatsa va uning bu holati o‘zini mard va olijanob deb bilgan tushunchalarga mos 
kelmasa - shu holatda u o‘z-o‘zi bilan ziddiyatta, jazavaga tushgan holatda bo‘ladi. 
Suhbat davomida quyidagilarga e’tibor berish kerak: 
•
uning faoliyatini qiziqib kuzatib borayotganingizni, uning muammolariga jiddiy e’tibor 
berishingizni bildirishingiz kerak; 
•
unga ushbu suhbat, shu xonadan tashqariga chiqmasligi, hech kim xabardor bo‘lmasligini 
eslating; 

---

•
uning muammosi uning “aybi” deb qaralmasligini tushuntiring; 
•
xodimni so‘zlashiga imkon bering, bir oz qiynalsa ham, to‘xtalib qolganida ham so‘zini 
bo‘lmang, bu unga nisbatan betoqatlik va hurmatsizlikni bildiradi; 
•
uning muammolarini hal bo‘lishiga yordam bera oladigan savollarni bering. Balki ziddiyatli, 
keskin deb anglanayottan holat vahima qiladigandek unchalik jiddiy emasdir. 
Xodim bilan ushbu ruhdagi qilingan har bir suhbat, oqilona yordam, xodimni 
o‘zini qo‘lga olishi, o‘ziga-o‘zi yordam bera olishiga olib keladi. Agar shu 
muammoni rahbarning bir o‘zi hal etib qo‘ya qolsa, xodimni o‘sish imkoniyatidan 
mahrum etgan bo‘ladi. Bunday tadbirkorona suhbatlar maxsus ajratilgan xonalarda, 
ya’ni kommunikatsiyalashgan joylarda o‘tkazilgani yaxshi. 
Bu jarayonda rahbar shunga e’tibor berishi kerakki, har bir asabiylashgan holat, 
ziddiyatga kirishgan har ikki tomonning hozirgacha oshkor bo‘lmagan kuchlarini 
ayon etadi, yuzaga chiqaradi. 
XX asrning buyuk ruhshunoslaridan biri Venalik mashhur olim Zigmund Freyd 
bunday degan edi: 
“Bizning barcha intilishlarimiz asosida ikki maqsad yotadi, shulardan biri 
mashhur va nufuzli inson bo‘lishdir”. Amerikalik o‘tkir faylasuf, professor Jon Dyui 
aynan shu fikrni sal boshqacharoq ifodalaydi. Uning ta’kidlashicha, inson tabiatiga 
xos bo‘lgan umumiy orzu-istak - el orasida nufuzli kishi sifatida tanilib, izzat-obro‘ 
bilan yashash.