1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

Ba’zi standart buferlar va ularning rN larini chegarasi 
pH 
Tarkibi 
2,2-3,6 
Glitsin, HCl 
2,2-8,0 
Limon kislota, natriy fosfornokisliy 
3,0-6,6 
Limon k-ta, limon kislotani natriyli tuzi 
3,6-5,8 
Sirka kislota, natriy atsetat 
5,8-8,0
Natriy fosfat, kaliy fosfat 
7,2-9,1 
Tris-Oksimetilaminometan (tris), HCl 
6,8-9,2 
Bor kislota, bura 
8,6-10,6 
Glitsin, natriy gidrooksi 
9,2-11,0 
Bura, natriy gidrookisi 
Shuning uchun beda mozaikasi virusini (I.E.N - 4,5) tamaki bargidan 0,1M 
fosfat buferida (pH 7) ajratilsa suvda (pH 5,8) ajratilgandagiga qaraganda virus 3 
marta ko‘p ajraladi.
O‘simlik oqsillari va ribosomalar pH 7 da barqaror va 
eruvchan bo‘ladilar, pH 4,5 da esa o‘zini avvalgi holiga qaytmaydigan izometrik 
viruslardan bo‘lib, birdaniga cho‘kmaga tushadi. Yaltirbosh mozaikasi virusiga, 
yo‘ldosh viruslarining I.E.N si pH -7 ga yaqin bo‘lib, ular pH - 7 ga qaraganda 
pH - 5 da ancha barqaror bo‘ladi. Shuning uchun ularni pH - 4,5 bo‘lgan 0,1M 
atsetat buferi ishlatib o‘simlikni qismlaridan ajratish va bir vaqtning o‘zida 
qisman tozalash mumkin. 
pH neytral bo‘lgan, konsentratsiyasi baland buferda o‘simlik shirasini 
ma’lum muddat tutib turish o‘simlikning tarkibiy qismlarini cho‘kmaga 
tushishiga olib keladi. Bu ko‘pgina tayoqchasimon viruslarni ekstraksiya qilishda 
sitrat (pH -6,5), fosfat (pH-7,0) yoki borat (pH-7,5) buferlarini yuqori 
molyarligini ishlatsa virus yaxshi tozalanadi. Bu holatda o‘simlik oqsillarining 
sirt zaryadlari neytrallashsa kerak, natijada ular cho‘kmaga tushadi. Limon 

---

 
 
64 
kislotasining anioni Mg
2+
ionini bog‘laydi va ribosomalarning parchalanishiga 
yo‘l ochadi. Fosfat buferi spiralsimon simmetriya asosida tuzilgan 
tayoqchasimon, ipsimon, umuman, cho‘zinchoq viruslarni agregatsiyalanishiga 
olib keladi. Buferning bu xususiyatidan tomat zarxallanishi virusini tozalashda 
foydalaniladi. 
YAltirbosh mozaikasi virusi esa yuqori molyarli bufer ishlatilganda 
parchalanib ketadi. Tuzlarning yuqori konsentratsiyasiga chidamli viruslarni 
suyultirilgan bufer eritmalarida saqlanadi. 
Skotning (10) fikricha bodring mozaikasi virusini o‘simlikdan ekstraksiya 
qilish 0,5M sitrat buferida olib borilib, keyingi tozalash bosqichlarini pH 9 
bo‘lgan 0,005M borat buferida bajarish yaxshi natija beradi.