Мавзу 1: Жисмоний тарбия назарияси ва методикаси ўқув фан сифатида

Фаоллик ва онглилик принципи ўқитувчи жисмоний машқлар аҳамиятини 
тушунтиради, тўғри бажаришга ўргатади, машқни бажартиради йўл қўйилаётган 
ҳатоларни кўрсатади, огоҳлантиради ва тўғрилашга ёрдам беради. Ўқувчи (бола) дарсда 
њтилаётган материалларни тушуниши керак ва кундалик ҳаётга киритиши лозим, 
ўртоқлари машқларни бажариш техникасида ҳатоларга йўл қўйилганлигини кўриш ва 
айтиш керак. 
Демак, онглилик деганда асосий харакатни бажаришда унинг механизмини тўлиқ 
тушунтириш лозим, сўнг савол-жавоблар орқали ўқувчилар билим даражаси аниқланади. 
Агарда ўқувчи (бола) тўғри жавоб берса унда берилган вазифани тўғри тушунади, акс 
ҳолда ўқувчи вазифани автоматик равишда бажаради. 
Осон тушунарли ва индивидуаллаштириш принципи.
Ўқувчиларнинг асаб ва мушак-суяк тизимларини, қон-томир хусусиятларини ҳисобга 
олган ҳолда жисмоний юкланишни меъёрлаш жуда зарур. Ҳаракат техникасига эга бўлиш 
учун мураккаблаштирилган вазифаларни қўйиш керак. Бу ёшда кўпроқ индивидуал 
ёндошишга эътибор берилиши керак. Ўқитувчининг олдида турган энг муҳим вазифа 
ўқувчиларни (болаларнинг) ҳаммасини дастурда келтирилган талаблар ва асосий 
ҳаракатларга ўргатишдир. Лекин айрим ўқувчилар (болалар) буларни тез тушуниб 
оладилар ва ўзлаштиради. Иккинчиси бўлса аксинча жуда секин ўзлаштиради. Дарс 
жараёнида бири бутун диққати билан эшитади, қабул қилади. Учинчиси эса гап сотади, 
ҳар хил нарсага чалғитади ва ҳ.к. (ўқувчи бир гуруҳга вазифа бергандан сўнг улар дарров 
бажаради, ҳатоларни тўғрилайди, бошқа гуруҳ ҳам тез бажаришга тушади ва тезда эсдан 
чиқаради, диққатсизлик билан бажаради - онгсиз равишда. Албатта уларга чора кўриш 
керак. Масалан, баҳоси пасайтирилади ва ҳаракат қилишини талаб қилинади. Айрим 
ўқувчилар жуда қийин ўзлаштиради (қўрқиш, бошқаларни олдида ёмон бажаришдан 

---

29 
қўрқиб, касаллик ва бошқалар ҳалақит беради). Буларга ёрдам бериш, психологик қўллаб-
қувватлаш, страховка қилиш ва ҳ.к. лозим. 
Албатта алдамчилар ҳам бўлади, уларни қизиқтириш керак, тўгаракларга жалб қилиш, 
ота-оналари билан суҳбат ўтказиш, вазифалар бериш (машғулот жойини тайёрлаш, спорт 
буюмларини тарқатиш) мақсадга мувофиқдир. Ўқувчилар кўпроқ спорт формаси 
йўқликдан уялади. Шу боисдан машқларни бажаришда ҳам уялиб бажаради. Бу албатта 
бажариш техник даражаси пастлигидандир.