Microsoft Word Bolalar nevrologiyasi end doc

Relaksatsion parametrlarni ahamiyati 
Uzun relaksatsiya
– qo‘zg‘algan o‘zaklarni kinetik energiyasini katakchani 
tashkil etuvchi elementlariga berilishi demakdir. Bir hil xaroratda katta bo‘lmagan 
molekulalar, masalan ozod suv malekulalari, yirik molekulalarga qaraganda tez 
harakat qiladi, rezonans chastotasi ancha baland bo‘ladi. Natijada ko‘p xarakatchan 
molekulalar yirik organik molekulalarga qaraganda ko‘p va davomli bo‘ladi. 
Suv molekulalari, agar oqsillar, lipidlar bilan yoki yirik organik molekulalar 
bilan bog‘langan bo‘lsa, relaksatsiya vaqti kam bo‘ladi. Bog‘lanmagan ozod suv 
molekulalari esa aksincha bo‘ladi. 
Ko‘ndalang relaksatsiya
– bu protonlarning sinxron prosessini parchalanishi 
bo‘lib, uning tezligi tashqi magnit maydonining gomogenligi darajasi va 
tekshiriluvchi to‘qimadagi lokal magnit maydoniga bog‘liq. Shuning uchun 
ma’lum tashqi magnit maydonida prosessiya sinxronligi katta bo‘lmagan 
harakatlanuvchi molekulalarda uzoq davomlik saqlanadi (T2). Ularning xususiy 
magnit maydonlari yengil jipslashadi, (masalan suv molekulasi). Yirik molekulaga 
ega bo‘lgan to‘qimalarga har bir molekulani magnit maydonlarini to‘la jipslashib 
yig‘ilishi uchun ko‘p vaqt talab etiladi, RCHI ning ta’siri to‘xtatilgach, prosessiya 
sinxronligi parchalanadi va bu T2 ning kamayishiga olib keladi.
Tirik to‘qimalarda uzun relaksatsiya uzoq davomlik–bir necha sekund (ozod 
suv, lipid, oqsillar) va qisqa 150-250 ms davom etishi mumkin. Ko‘ndalang 
relaksatsiya biologik tuzilmalarda juda qisqa 30-500 ms davom etadi. Ko‘rsatish 
parametrlari moddalarning yopishqoqlik darajasi, molekulalarning o‘zaro aloqasi, 
diffuzligi,paramagnit moddalarning borligi haqida ma’lumot beradi va ular tashqi 
magnit maydoninig xarorati va kuchiga bog‘liqdir.
T-1 relaksatsiya va to‘qimalarning kontrastligi. “To‘la to‘yinishlar qisman 
tiklanish” ning ketma-ketligi. 
Bu uslub T1 rejimida MR – aks etish tasvirini olish uchun qo‘llaniladi. 
Birinchi 900 lik signaldan so‘ng oz vaqt o‘tgach ikkinchi shunday signal beriladi. 
Uzun magnitlanishning tiklanish darajasi birinchi va ikkinchi impulslar 
oralig‘idagi intervaliga va to‘qimalarning xususiyatiga bog‘liq. Shuning uchun 
kichik intervalda signal qisqa T1 lik to‘qimaga qaraganda juda kuchli bo‘ladi. Agar 
qaytarilish vaqti (TYA) katta bo‘lsa, ikkinchi impulsni berish vaqtida to‘qimaning 
uzun magnitlanish AV to‘la tiklanadi va signallar oralig‘idagi farq birinchi 
navbatta to‘qimalardagi protonlarni qalinligiga bog‘liq bo‘ladi. Shunda protoni 
juda qalin bo‘lgan to‘qimalar katta kuchlik signal beradi. Qaytalash vaqti 
TYA<500 ms – qisqa hisoblanadi
T2 relaksatsiya va to‘qimalar kontrastligi. “Orqa exo”ning ketma-ketligi. 
Bu uslub T2 rejimida MR aks etilgan tasvirini olish uchun qo‘llaniladi. 900 
lik signal berilgach protonlarning sinxronlik aylanishi tez so‘nadi. Ko‘ndalang 
magnitlanish kichiklashadi. Tekshiriluvchi to‘qimani xususiyatini o‘rganish uchun 
har xil turda bo‘lgan magnit maydonni ta’siridan holi bo‘lish lozim, bunga erishish 
uchun bir necha sekundan so‘ng qo‘shishidan 1800 signal beriladi. Bu signal 

---

 167
protonlarni qarama-qarshi yo‘nalishda pereorientatsiya bo‘lishiga olib keladi. 
Natijada sinxronlikni ko‘p darajada yo‘qotgan protonlar, juda qoloq holga tushadi. 
Xuddi shunday interval (oraliq) vaqtdan so‘ng bu protonlar sinxronlikni yo‘qotish 
darajasi bo‘yicha sinxronlikni sekin yo‘qotgan protonlarga yetib oladi-yu va shu 
vaqtda ko‘ndalang magnitlashuv sodir bo‘ladi. Qabul qiluvchi apparat signalni 
yozib oladi, uning amplitudasi ko‘ndalang relaksatsiya vaqtiga turli xil tashqi 
magnit maydon ta’siriga bog‘liqdir.
MR – tomogrammaning tuzilish uslublari, olingan MR tasvirining sifati 
Ekrandagi tasvir juda ko‘p alohida elemenlardan-piksellardan (pixels-pistune 
elementis) tashkil topgan bo‘lib, ular o‘rganilayotgan obyektni minimal sonlik aksi 
hisoblanadi. Har bir pikseldagi signalning yorug‘lik holati, magnitlanish darajasiga 
proporsional mazkur birlik hajmiga – vokselga (voxel – volume element) va bu 
holat magnitlanishda ishtirok etayotgan protonlarning soniga va kesmaning 
qalinligiga bog‘liq. Monitor ekranida har bir vokselga ma’lum yorug‘lik nuqtasi 
to‘g‘ri keladi: bunda minimal signal qora, maksimal esa-oq rangda bo‘ladi. Har bir 
anatomik tuzilmalardan kelayotgan signallar jamlanadi, shuning uchun bir voksel 
atrofida turli to‘qimalarni ajratib bo‘lmaydi. Bu xususiyat vokselni uncha katta 
bo‘lmagan optimal hajmni qidirishga imkoniyat beradi. Chunki har xil 
to‘qimalardan kelayotgan signallarni jamlaganda noto‘g‘ri natija beradi. Voksel 
juda kichik bo‘lmasligi kerak, chunki aks etayotgan tasvirning elementlari juda 
katta bo‘lib ketadi va kompyuter xotirasida ko‘p joy egallaydi. Kesmaning 
qalinligini kamaytirish hisobiga vokselni ko‘proq kamayishi signalni kuchini ham 
kamayishga olib keladi. Chunki magnitlashda ishtirok etuvchi protonlar kam 
miqdorda bo‘ladi. Tasvirni tuzishda jadval (matritsa) dan foydalaniladi, bu 256 
qatordan va shuncha ustunchalardan tashkil topgan. Bundagi har bir tasvirning 
elementi o‘zining “adreni” ga ega va hisoblash chapdagi yuqori burchakdan 
boshlanadi. Element tasvirining hajmi ko‘rish maydoniga bog‘liq, ya’ni aks 
ettirilayotgan sohani katta kichikligiga bog‘liq. Ko‘rish maydoni odatda kvadrat 
ko‘rinishida beriladi, tomonlari millimetrlarda o‘lchanadi. 200 g teng bo‘lgan 
ko‘rish maydoni, bu kvadratning tomonlari 200 mm ga teng degan so‘z. Biror 
to‘qimani yoki kesuvni MR-tasvirini tuzishda shu sohaning protonlarga ta’sir 
ko‘rsatiladi va bunga qo‘shimcha magnit maydonini kiritish orqali erishiladi. 
Tashqi magnit maydon bir koordinat o‘qi atrofiga mo‘ljallangan bo‘ladi. 
Maydonlarni kombinatsiya holatida xohlagancha MR kesuvda barcha 
tekisliklardan tasvir olish imkoniyatini beradi, bunda kasal o‘zining tana holatini 
o‘zgartirmasligi mumkin.
MR-tasviriga ta’sir ko‘rsatuvchi parametrlar, artefakt turlari 
Artefaktlarni paydo bo‘lishi bemor va apparat bilan bog‘liq. Bemor bilan 
bog‘liq artefaktlar ikkiga bo‘linadi. Fiziologik va begona buyumlar bilan 
bog‘langan. Fiziologik artefaktlar bemor ichki azolarining va to‘qimalarning 
harakati, siljishi bilan bog‘liq bo‘lib tasodifan paydo bo‘ladi. Bunda miokardni 
qisqarishi, qon va limfa almashinishi, nafas olishdagi holat, sababchi bo‘ladi. 
Tasodifan uchraydigan artefaktlarga-ichakni peristaltikasi, ko‘z olmasining 
harakati, yutishdagi harakatlar kiradi.

---

 168
Yurak qisqarishi bilan bog‘liq artefaktlarni yo‘qotishda bo‘lgan 
sinxronizatsiyalik EKG (haqiqiy yoki soxta sinxronizatsiya) ishlatiladi. Taxminiy 
to‘yinish usuli qon aylanishga doir bo‘lgan artefaktlardan xoli bo‘lish uchun 
qo‘llaniladi. Harakatdagi to‘qima sohasiga, qo‘shimcha RCHI yuboriladi, bu shu 
hududni protonlarini qo‘zg‘atadi. Asosiy RCHI ni yuborish vaqtida mazkur 
hududni magnitlanishi nolgacha pasayadi, natijada bu hududda artefaktlar paydo 
bo‘lmaydi. Ko‘z harakatlari, chaynov harakatlariga doir artefaktlar yuqorida 
ko‘rsatilgan gradientlarni yo‘nalishini o‘zgartirish orqali yo‘qotiladi. 
MR-tomografiyasi o‘tkazishga qarshi ko‘rsatmalar va cheklanishlar 
Statik magnit maydoni organizmdagi elektromagnit jarayonlarga ta’sir 
ko‘rsatadi. Magnit maydonning ta’siri, ko‘pincha, yurak impulsini o‘tkazilishiga, 
nervdan o‘tayotgan tezlikka va membrana potensialiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi, 
shuning uchun yurak patologiyasida, ritmni implantasiya qilingan holatlarda MT-
tomografiya o‘tkazish man etiladi. Yana bemor organizmida metall implantatlar 
bo‘lmasligi lozim.